ဘၣ်မနုၤအဃိ တၢ်ဘှီဘၣ်မၤဂ့ၤထီၣ်တၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့ မ့ၢ်တၢ်အရ့ဒိၣ် လၢကီၢ်ပယီၤအဂီၢ်လဲၣ်?

...

ဘၣ်မနုၤအဃိ တၢ်ဘှီဘၣ်မၤဂ့ၤထီၣ်တၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့ မ့ၢ်တၢ်အရ့ဒိၣ် လၢကီၢ်ပယီၤအဂီၢ်လဲၣ်?

The Irrawaddy, 04 May 2017

URL: https://www.irrawaddy.com/opinion/guest-column/education-reform-important-myanmar.html
ယအိၣ်ဖျဲၣ်ထီၣ်လၢ၀့ၢ်ဆံးတဖျၢၣ်အပူၤ, ကၤယူၢ်ကွ့ၤ, ပကိကီၢ်ခီ, လၢကီၢ်ပယီၤလီၤ. ယဟးထီၣ်လၢကီၢ်ပယီၤဖဲ ၂၀၀၅ ဒ်သိးက လဲၤမၤလိထီထီၣ်တၢ်လၢ ကီၢ်စံၣ်ကဖိလီၤ. ဖဲယဟဲက့ၤကဒါဆူကီၢ်ပယီၤ ဒ်သိးကနုာ်လီၤမၤတၢ် ဒ်ပှၤဃုသ့ၣ်ညါတၢ်ဘၣ်မူဘၣ်ဒါ တဂၤလၢ Consult-Myanmar, လၢအမ့ၢ်ကီၢ်ပယီၤပူၤခီပနံၣ်တခါလၢ အဃုသ့ၣ်ညါဒီး ဟ့ၣ်ကူၣ်ဟ့ၣ်ဖးတၢ်, အခါ, ယထံၣ်ဘၣ် လၢ၀့ၢ်တကူၣ်အပူၤ ကျဲမုၢ်ကျဲဘိတဖၣ်ကတံာ်ကနိၣ်, ကါလဲၤတၢ်ကတံာ်, တၢ် သူၣ်ထီၣ်အဒိၣ်အထီလၢ၀့ၢ်ခၢၣ်သးအါထီၣ် ဒီးပှၤ လၢကီၢ်ချၢအိၣ်၀ဲအါအါဂီၢ်ဂီၢ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်ယသ့ၣ်ညါလၢ ထံကီၢ်အသနၢၣ်တနီၤ တဆီတလဲအသးနီၢ်နီၢ်နီတဘျီဘၣ်. တၢ်သ့ၣ်တ ဖၣ်အံၤအကျါ, တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့လၢအပတီၢ်ဖုၣ် မ့ၢ်တၢ်တခါ, လၢတၢ်အံၤအဃိဘၣ်ဒိ၀ဲကီၢ်ပယီၤတၢ်လဲၤထီၣ်လဲၤထီအဒိၣ်အ အါ, လၢပှၤတ၀ၢအဖီခိၣ်မ့ၢ်ဂ့ၤ, ဒီးလၢမုၢ်ကျိၤ၀ဲၤကွာ်အဖီခိၣ်မ့ၢ် ဂ့ၤလီၤ.

မ့ၢ်နာ်သက့ ကီၢ်အမဲရကၤထုးကွံာ်အမုၢ်ကျိၤ၀ဲၤကွာ်တၢ်ြတီလၢကီၢ်အဖီခိၣ် ဖဲလါအီးကထိဘၢၣ်, ၂၀၁၆ ဘၣ်ဆၣ်, ကီၢ်ပယီၤအ မုၢ်ကျိၤ၀ဲၤကွာ် ဂဲၤပျုၢ်ဂဲၤဆှးဒၣ်တၢ်လၢကဘီးထီၣ်အသးန့ၣ်လီၤ. ကီၢ်ချၢတၢ်ဘျၢလီၤစ့လၢနံၣ် ကတၢၢ်ဖဲ လါမးၡး ၃၁, ၂၀၁၇, တၢ်တယာ်၀ဲလၢကစှၤန့ၢ်ဒံး တၢ်သူစ့နံၣ်လၢအပူၤကွံာ် ၃၀ မျးကယၤလီၤ. ကီၢ်ချၢတၢ်ဘျၢလီၤစ့ အါဒံးဒၣ်လၢတၢ်ခူၣ်ထုးထီၣ်လၢ ဟီၣ်လာ်တၢ်မၤ ဒ်အမ့ၢ်ရ့ၣ်နီၣ်ဒီး ဂာ်သ၀ံတဖၣ်လီၤ. တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤလီၤတံၢ်လီၤဆဲး လၢတၢ်ကသလၣ်လီၤ တၢ်မၤသနၢၣ်တဖၣ် တအိၣ်ဒံး၀ဲဘၣ်.

တၢ်ပၢဆှၢရဲၣ်ကျဲၤကမၣ်မုၢ်ကျိၤ၀ဲၤကွာ် ဒီးတၢ်ဘျၢလီၤစ့တလၢတလီၢ် အနံၣ် ၅၀ ၀ံၤအလီၢ်ခံ, ကီၢ်ပယီၤဂံၢ်ခီၣ်ထံးတၢ်ဆီလီၤပာ် လီၤတဖၣ် ဘၣ်တၢ်အနးမ့ၢ်လၢပှၤကညီနီၢ်ဂံၢ်အါထီၣ် ဒီးကီၢ်ချၢတၢ်ဘျၢလီၤစ့လၢ တၢ်သူၣ်ထီၣ်စဲးဖီကဟၣ် တၢ်မၤလီၢ် ဒီးတၢ်သူၣ် ထီၣ်ဘှီထီၣ်အါထီၣ်အဃိ, ဒီးတၢ်သ့ၣ်တဖၣ်ခဲလၢာ်အံၤ လိၣ်ဘၣ်အါထီၣ်လီမ့ၣ်အူ ဒီးဂံၢ်ခီၣ်ထံး တၢ်ဆီလီၤပာ်လီၤ အဂ့ၤအဘၣ် တဖၣ်လီၤ.

တၢ်ဂ့ၢ်ကီအါဒၣ်တက့ၢ် လၢဂံၢ်ခီၣ်ထံးတၢ်ဆီလီၤပာ်လီၤ ဒီးတၢ်ဘျၢလီၤစ့တဖၣ် တၢ်ဃုကဒါက့ၤအဂံၢ်ထံးဒီး တၢ်ထံၣ်န့ၢ်က့ၤ၀ဲလၢ တၢ်ဂ့ၢ်ထဲတခါလၢအမ့ၢ်, တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့အကံၢ်အစီန့ၣ်လီၤ. နီၢ်ကစၢ်ကၠိ, တၢ်သိၣ်လိကျိာ်၀ဲၤလီၢ်, ဒီး ကၠိသိၣ်လိတၢ်စုသ့ခီၣ် ဘၣ််ခဲလၢာ် လၢ Consult-Myanmar ဆဲးကျိးသံကွၢ်၀ဲ လၢတၢ်ဃုသ့ၣ်ညါတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ အဂ့ၢ်အကျိၤအဂီၢ်တဖၣ်, စံးဆၢ ၀ဲလၢကလုၢ်တခါဃီလၢ တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့အကျိၤအကွာ်လၢအအိၣ်ပာ်ခဲအံၤ တမ့ၢ်တၢ်လၢလီၢ်လၢကဆီၣ်ထွဲ ကီၢ်ပယီၤတၢ်ဒိၣ် ထီၣ်ထီထီၣ်လၢ စဲးဖီကဟၣ်မုၢ်ကျိၤ၀ဲၤကွာ်အဂီၢ်လၢာ်ဘၣ်.

ဒီးတၢ်ဒိးသန့ၤသးတသ့စ့ၢ်ကီးလၢ ကထုးဖှၣ်ကီၢ်ပယီၤလၢ လၢအမုၢ် ကျိၤ၀ဲၤကွာ်အဂီၢ်, ကဒိးသန့ၤအသးလၢ တၢ်ထုးထီၣ်ဆါန့ ဆၢၣ်ဂံၢ်ထံးအကံၢ်အစီ လၢအလီၤစှၤကွံာ်၀ဲကိးနံၤဒဲးန့ၣ်လီၤ.
ပဒိၣ်လၢအပူၤကွံာ် ဂုာ်ဘှါၡဲတၢ်ဂ့ၢ်ကီအံၤ ခီဖျိစးထီၣ်မၤ၀ဲတၢ်ဘှီဘၣ်မၤဂ့ၤထီၣ်တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ ဒ်အမ့ၢ်အဟ့ၣ်တၢ်ပျဲလၢတၢ် ကအိးထီၣ်နီၢ်ကစၢ်ကၠိတဖၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်, တၢ်ကဘၣ်မၤအိၣ်အါဒံး, ဒီးကီၢ်ပယီၤတွံၢ်လဲာ်မၤယံာ်မၤ နီၣ်အသးတသ့လၢာ်လၢ, ကဒုးအိၣ်ထီၣ် တၢ်ဘှီဘၣ်မၤဂ့ၤထီၣ်တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့သနၢၣ် လၢအကပၤကပၤန့ၣ်လီၤ.

တၢ်ဂ့ၢ်ကီလၢအဂံၢ်စဲၤလီၤသးအိၣ်တနီၤဘၣ်ဆၣ်, ကီၢ်ပယီၤဒ်အမ့ၢ်ပှၤလၢဟဲလၢခံအသိး, စၢၢ်ကပာ်၀ဲလၢတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့သ နၢၣ်သ့, ဒ်အမၤ၀ဲလၢ လီၢ်ယံၤတၢ်ဆဲးကျိးတၢ်မၤ telecommunications အသိးန့ၣ်လီၤ. တၢ်ဂ့ၢ်လၢတၢ်သူ သုးလီၢ်လီတဲစိ mobile phone penetration စးထီၣ်အသးလၢ ၇ မျးကယၤဖဲ ၂၀၁၃ ကတၢၢ် တုၤလၢ ၉၀ မျးကယၤဖဲ ၂၀၁၆ ကတၢၢ်, ဒီးတၢ်သူ 4G လၢတၢ်လီၢ်သကုၤဆးဒးလၢ ၀့ၢ်တကူၣ်, မါတလ့ ဒီးန့ၢ်ပၠံၣ်ဒီၣ်, လၢတၢ်ဆၢကတီၢ်ဖုၣ်ကိာ်အတီၢ်ပူၤ, မ့ၢ်တၢ်လၢအ လီၤကမၢကမၣ်, မ့ၢ်ဒၣ်လဲာ်တၢ်၀ဲအံၤကဲထီၣ်သးသ့အါဒၣ်တက့ၢ် မ့ၢ်လၢကီၢ်ချၢတၢ်ဘျၢ နုာ်စ့ ဒီးတၤလၣ်လၢတၢ်ဟဲစိာ်နုာ်ခီဖျိ ထံကီၢ်အါဘ့ၣ်လီၢ်ယံၤတၢ်ဆဲးကျိးခီပနံၣ် multinational telecommunica- tions firms ဒ်အမ့ၢ် Telenor ဒီး Ooredoo တဖၣ်လီၤ.

ဘၣ်ဃးလၢတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့, ကီၢ်ပယီၤတလိၣ်ကွၢ်တၢ်လၢအယံၤ လၢသးအဂံၢ်အဘါအဂီၢ်ဘၣ်. လၢကီၢ်ပယီၤ ASEAN အ ထံဘူးကီၢ်ဘူးအကျါ, ကီၢ်စံၣ်ကဖိဒီး ကီၢ်ဘံၣ်ယဲၢ်နၣ် ကဲတၢ်အဒိအတဲာ်လၢ အဒုးဆူၣ်ထီၣ်ပသူၣ်ပသးလီၤ. ကီၢ်စံၣ်ကဖိမၤန့ၢ်နီၢ် ဂံၢ်တၢလၢ PISA 2015 (Program for International Student Assessment) တၢ်တယၢၢ်တယာ်ထံဂုၤကီၢ်ဂၤကၠိဖိအကံၢ် အစီတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤ, လၢလံာ်ကိးဘ့ၣ်ဒဲးဘၣ်ဆၣ်, ကီၢ်ဘံၣ်ယဲၢ်နၣ် မ့ၢ်တၢ်လၢလီၤကမၢကမၣ်လီၤ.ဒ်အမ့ၢ်ထံကီၢ်လၢ အပှၤကမျၢၢ် တၢ်ဟဲနုာ်စှၤဒီးဖဲြကၢးဖဲဘၣ်အသိး, ဘံၣ်ယဲၢ်နၣ် ကဘၣ်မ့ၢ်တၢ်အ ပတီၢ်လၢအတုၤသိး အ့ၣ်ဒိၣ်နံၣ်ၡၢၣ်, ခီးစိးဘိး, မီလ်ဒိၣ်၀ၤ ဒီး တူၢ်နံၡၢၣ်ထံကီၢ်အသိး, မ့ၢ်လၢ PISA အနီၣ်ထိၣ်ဘၣ်ထွဲ ဒီး ထံကီၢ်အတၢ်ဟဲနုာ်လၢပှၤတဂၤဖီခိၣ် GDP per capita ဒီးထံကီၢ် ထူးတီၤ၀ဲထဲလဲၣ်အဖီခိၣ်အဃိလီၤ. သနာ်က့, ဘံၣ်ယဲၢ်နၣ်ဒုးကမၢကမၣ်ပှၤကိးဂၤဒဲး လၢအမၤန့ၢ်အပတီၢ်တုၤသိးဒီးထံကီၢ်လၢ အမ့ၢ် ကီၢ်ကၠၢမနံၣ် ဒီးစွံၣ်စလဲၢ် လၢစဲ အ့ၣ်တကပၤ, ဒီးအပတီၢ်ထီန့ၢ်ဒံးကီၢ်အမဲရကၤ လၢစဲအ့ၣ်ဒီး တၢ်ဒွးတပၤလီၤ.

ဖၠၣ်ဆိမိၤကၠိသရၣ် Professor Paul Glewwe လၢမဲနံစိထၣ်ဖၠၣ်ဆိမိၤ University of Minnesota ထံၣ်န့ၢ်၀ဲလၢ ဘံၣ်ယဲၢ်နၣ် ကၠိဖိလၢအနုာ်လီၤြပၢတၢ်ဒိးစဲးတဖၣ် အမိၢ်အပၢ်အတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့အိၣ်စှၤဒီး တၢ်ထူးတၢ်တီၤတအိၣ်ထဲသိးဒီးအ၀ဲသ့ၣ်အသ ကိးလၢ ထံကီၢ်လၢအဂၤဘၣ်. "ဖိသၣ်လၢတၢ်ခွဲးတၢ်ယၤစှၤကတၢၢ်လၢ ကီၢ်ဘံၣ်ယဲၢ်နၣ် အမျးကယၤ ၁၀, ဒိၣ်ထီၣ်လၢဟံၣ်ဃီလၢ အဖှီၣ်ဒိၣ်မး, ဒီးဖိသၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ မၤလံာ်ဂ့ၤန့ၢ်ဒံးအမဲရကၤဖိသၣ် လၢအအါ လီၤ." OECD တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ပှၤနဲၣ်တၢ် Andreas Schleicher စံး၀ဲ, ဒ်ဘၣ်တၢ်ပာ်ဖျါလၢ CNN အသိးလီၤ. ကီၢ်ဘံၣ်ယဲၢ်နၣ်ဒုးနဲၣ်၀ဲ, လၢပကမၤန့ၢ်တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ လၢအိၣ်ဒီးအကံၢ်အစီအဂီၢ်, တလိၣ်လၢပကဘၣ်ဟဲလၢ ထံကီၢ်လၢအမုၢ်ကျိၤ၀ဲၤကွာ်လဲၤထီၣ်လဲၤထီဘၣ်.

တၢ်လၢပှၤဃုသ့ၣ်ညါတၢ်တဖၣ်ထံၣ်န့ၢ်၀ဲမ့ၢ်, တၢ်ဒ်သိးလိာ်သးအိၣ်တနီၤ လၢကီၢ်စံၣ်ကဖိဒီးကီၢ်ဘံၣ်ယဲၢ်နၣ် တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ အကျိၤအကွာ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်လၢဒ်သိးလိာ်သးတခါမ့ၢ်၀ဲ လံာ်တၢ်သိၣ်လိလီၤ. အ၀ဲသ့ၣ်လံာ်တၢ်သိၣ်လိတဖၣ်ဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါ၀ဲ တၢ် မၤလိလံာ်တကတီၢ်ဃီ တၢ်သ့တၢ်ဘၣ်လၢစုလီၤ. ပမ့ၢ်စံးလၢတၢ်ကတိၤလၢအဂၤတခါကမ့ၢ်၀ဲ လံာ်တၢ်သိၣ်လိအံၤ ဘၣ်တၢ်ပာ် လီၤဒ်သိးကၠိဖိတဖၣ် ကမၤလိနၢ်ပၢၢ်အသးယိာ်ယိာ်လၢ တၢ်သ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ်လၢလံာ်, ဒီး သူအီၣ်ကဒါက့ၤ၀ဲသ့ လၢတၢ်အိၣ်မူနီၢ်ကီၢ် အပူၤလီၤ. မ့ၢ်လၢတၢ်အံၤအဃိ, ကၠိဖိတဖၣ်အဲၣ်တၢ်သံကွၢ်သံဒိး, အဲၣ်မၤ လိတၢ်, ဒီးသူအီၣ်က့ၤအ၀ဲသ့ၣ်တၢ်သ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ်လီၤ.

ကီၢ်ပယီၤလံာ်တၢ်သိၣ်လိတခီ, လီၢ်လံၤဒီးတဘၣ်ဂီၢ်ဖိးဒ့လိာ်ဒီး တၢ်အိၣ်သးလၢအခဲအံၤဘၣ်လီၤ. ဟံးန့ၢ်အဒိလၢ တီၤထီကၠိတၢ် ဒွး, တၢ်ဒွးအဆၢဒိၣ်တခါစုာ်စုာ် တၢ်ပာ်အီၤဒ်အမ့ၢ်တၢ်လၢအလီၤဆီလၢာ်လၢာ်ဆ့ဆ့ဒီး အဆၢဒိၣ်လၢအဂၤ ဒီးတၢ်သံကွၢ်တဖၣ် တမၤကွၢ်ပှၤကၠိဖိအတၢ်သ့တၢ်ဘၣ်လၢ ကသူတၢ်ဂ့ၢ်မိၢ်ပှၢ်လၢအဆၢဒိၣ်တခါစုာ်စုာ် ဒ်သိးကဘှါၡဲ တၢ်ဂ့ၢ်ကီလၢတၢ်အိၣ်မူနီၢ်ကီၢ်အ ပူၤဘၣ်.

ကိၤလၤ၀ါအကျိာ်မ့ၢ် စဲအ့ၣ်ဒီး စဲဖီကဟၣ်ကျဲအကျိာ်လီၤ. မ့ၢ်စ့ၢ်ကီး ပှာ်ယဲၤသန့ Internet အကျိာ်လီၤ. နမ့ၢ်သ့ကိၤလၤ၀ါအ ကျိာ်မူးမူးနီၢ်နီၢ် ဒီးအိၣ်ဒီးပှာ်ယဲၤသန့တၢ်ဆဲးကျိာ်လၢအဂ့ၤဒီး နမၤလိသ့နသးလၢနကစၢ်ဒၣ်နဲ ခီဖျိသူတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ပှာ်ယဲၤ သန့လၢအကလီ ဒ်အမ့ၢ် Khan Academy, Coursera သ့ၣ်တဖၣ်လီၤ. Google search and worldwide web တဖၣ်အိးထီၣ်န့ၢ်ပှၤကၠိဖိအကျဲလၢ ကဆီတလဲတၢ်မၤလိသ့အသးလၢတၢ်တိၢ်ရူးသံတၢ်အကျဲဆူ တၢ်သံကွၢ်, တၢ်မၤလိတၢ်, တၢ် မၤသကိးတၢ် ဒီးတၢ်သူၣ်အီၣ်က့ၤတၢ်သ့ၣ်ညါ လၢတၢ်အိၣ်သးနီၢ်ကီၢ်အပူၤလီၤ. သနာ်က့, တၢ်ကဘၣ်သိၣ်လိဂ့ၤထီၣ် ကိၤလၤ၀ါ လၢကီၢ်ပယီၤကၠိတဖၣ်လီၤ.

ဒ်သိးကသ့ၣ်ညါဘၣ် တၢ်သ့ၣ်ညါကိၤလၤ၀ါအပတီၢ်လၢကီၢ်ပယီၤ သးစၢ်မၤတၢ်ဖိအကျါ, ယဃုသ့ၣ်ညါပှၤလၢဟဲပတံထီၣ်တၢ်မၤ လၢ Consult-Myanmar ခီပနံၣ်, ဖဲလါဖ့ၤဖီအါရံၣ်န့ၣ်လီၤ. ပှၤပတံထီၣ်တၢ်ဖိလၢတၢ်ဃုထၢပာ် အဂၤ ၁၀ လၢ ၁၁ ဂၤ အကျါ, ထီၣ်ဘၣ်ကိၤလၤ၀ါတၢ်သိၣ်လိအစှၤကတၢၢ်တဘျီ, ဒီးအ၀ဲသ့ၣ်ဒုးနဲၣ်လံာ်အုၣ်သးလၢ ဖျိတၢ် သိၣ်လိ၀ံၤကိးဂၤဒဲးလီၤ. တချုးလၢ တၢ်ဒိးစဲးအ၀ဲသ့ၣ် ကိၤလၤ၀ါတၢ်ဒိးစဲးယိယိဖိဒံးဘၣ်, တၢ်မၢအ၀ဲသ့ၣ်ပာ်ပနီၣ်အကိၤလၤ၀ါတၢ်သ့တၢ်ဘၣ်အပတီၢ် - ထဲလၢတဂၤ ဃုထၢ၀ဲ 'ဂံၢ်ခီၣ်ထံးပတီၢ်', ၆ ဂၤစံး၀ဲ 'ဖဲြကၢးဖဲဘၣ်', ၃ ဂၤစံး၀ဲ 'ဂ့ၤ' ဒီးတဂၤစံး၀ဲ 'ကၠးနး' လီၤ. ပှၤပတံထီၣ်တၢ်မၤအနီၢ်ကစၢ် နာ် လီၤအီၣ်အကိၤလၤ၀ါပတီၢ် ဖဲသ့ဖဲဘၣ်ဘၣ်ဆၣ်, တၢ်ဒိး စဲးအစၢတခီ, တမ့ၢ်တၢ်လၢအလီၤသးဆူၣ်ဘၣ်. အ၀ဲသ့ၣ်အကျါ ဒိးစဲးန့ၢ် ၀ဲအမးလၢပှဲၤ တအိၣ်နီတဂၤဘၣ်, မ့ၢ်ဒၣ်လဲာ် တၢ်ဒိးစဲးမ့ၢ်တၢ်ညီညီဖိ. ဘၣ်ဃး တၢ်ကွဲးထီလံာ် အ၀ဲသ့ၣ်လဲၤကနူၤကပၤကိးဂၤဒဲး လီၤ. ကွဲး၀ဲန့ၢ်တအါန့ၢ် သၢကျိၤ လွံၢ်ကျိၤဘၣ်. ဖဲအံၤဒၣ်လဲာ်, အကမူးကမၣ်လၢ ကျိာ်သနူ grammar အိၣ်ဒီဒူၣ်လီၤ.

ယတၢ်သးဒ့ဒီအိၣ်ထီဘိလၢ တၢ်သိၣ်လိကိၤလၤ၀ါအကံၢ်စီပတီၢ် လၢနီၢ်ကစၢ်ကၠိအါဒၣ်တက့ၢ်သိၣ်လိ၀ဲ လၢကီၢ်ပယီၤ အပူၤလီၤ. နီၢ်ကစၢ်ကၠိဒီး တၢ်သိၣ်လိကျိာ်၀ဲၤလီၢ်တဖၣ် ပၢၢ်ထီၣ်အါမးလၢကီၢ်ပယီၤ ဒီးပဒိၣ်အတၢ်ကွၢ်ထွဲလၢကမၤလီၤတံၢ်အကံၢ်အစီတအိၣ် ဘၣ်. တၢ်ဒိးစဲးအစၢလၢယဒိးစဲးကွၢ်အ၀ဲသ့ၣ်အကံၢ်အစီ မၤလီၤတံၢ်ယတၢ်ဆိမိၣ်လၢ ကီၢ်ပယီၤသူၣ်ဘီၣ်သးစၢ်အါဒၣ်တက့ၢ် အ ကိၤလၤ၀ါအပတီၢ်မ့ၢ်ဒၣ်ဂံၢ်ခီၣ်ထံးအပတီၢ်, အ၀ဲသ့ၣ်အကစၢ်ဒၣ်၀ဲကစံး၀ဲ အကိၤလၤ၀ါဂ့ၤထဲလဲၣ်, ဒီးထီၣ်ဘၣ်တၢ်သိၣ်လိလၢ တၢ်ချၢ ပှဲၤခါပှဲၤဘျီလဲၣ်န့ၣ်လီၤ.

အါန့ၢ်အန့ၣ်, ကီၢ်ဘံၣ်ယဲၢ်နၣ်ဒီးကီၢ်စံၣ်ကဖိတဖၣ် ဂုာ်သိၣ်လီၤတံၢ်၀ဲလၢ STEM (Science, Technology, Engineerin & Mathematics) စဲအ့ၣ်, စဲးဖီကဟၣ်တၢ်သ့တၢ်ဘၣ်, အ့ကၠ့နံယၢၢ်တၢ်သ့တၢ်ဘၣ် ဒီးတၢ်ဂံၢ်တၢ်ဒွး, ဒ်သိးကဂုာ်ဆီၣ်အ၀ဲသ့ၣ်အထံ အကီၢ်လၢ စဲးဖီကဟၣ်တၢ်လဲၤထီၣ်လဲၤထီ ဒီးလူၤထီၣ်ခ့ခါဆၢကတီၢ်အဂီၢ်, ဒီးဆဲးမၤဒံး၀ဲဘၣ်ဖၢလီၤ. ကဘၣ်မ့ၢ်တၢ်တမံၤဃီဒီး ကီၢ်ပယီၤလီၤ. ထဲလၢတၢ်ဂုာ်သိၣ်လိ STEM တၢ်သ့တၢ်ဘၣ်ဧိၤ, ကဆှၢကီၢ်ပယီၤဆူစဲးဖီကဟၣ်တၢ်လဲၤထီၣ်လဲၤထီ, တၢ်လူၤ ထီၣ်ခ့ခါဆၢကတီၢ် ဒီးတၢ်ဒိၣ်ထီၣ်ဂ့ၤထီၣ်လၢ ပှၤကညီတၢ်အိၣ်မူပတီၢ် လၢဆၢကတီၢ်ဆူညါလီၤ. အ့ကၠ့နံယၢၢ်လၢအကံၢ်အစီထီၣ် ဘး ကဘၣ်သူၣ်ထီၣ်ခူ၀့ၢ်လၢအသီကိးဖျၢၣ်ဒဲး, မုၢ်ကျိၤ ၀ဲၤကွာ်ဟီၣ်က၀ီၤလီၤဆီ Special Economic Zones, လီမ့ၣ်အူတၢ်ဂံၢ် ဘါသန့, တိာ်ဒီးကျဲမုၢ်ကျဲဘိလၢကီၢ်ပယီၤ လိၣ်ဘၣ်၀ဲနီၢ်နီၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်မ့ၢ်တသိၣ်လိ STEM အကျဲလၢကဒုးအိၣ်ဖျဲၣ်ထီၣ် အ့ကၠ့ နံယၢၢ်လၢကံၢ်စီထီၣ်ဘးန့ၣ်ဘၣ် ဒီး, ကီၢ်ပယီၤကပာ်လီၤအဂံၢ်ခီၣ်ထံးလၢ မုၢ်ကျိၤ၀ဲၤကွာ်တၢ်လဲၤထီလဲၤထီအဂီၢ် မၤ၀ဲတန့ၢ်ဘၣ်.

လၢဆၢကတီၢ်ခဲအံၤ, ကီၢ်ပယီၤတအိၣ်ဒံးဒီး တၢ်သိၣ်လိကျဲအ၀ဲအံၤဘၣ်. အဒိ, ယသကိး တၢ်တ့ထီၣ်ဘှီထီၣ်အ့ကၠ့နံ ယၢၢ်တဂၤ လၢအဖျိထီၣ်လၢကီၢ်ပယီၤအဖၠၣ်ဆိမိၤကၠိ, တၢ်ဟ့ၣ်အီၤလီၢ်က၀ီၤအ့ကၠ့နံယၢၢ်တၢ်မၤတခါလၢ စံၣ်ကဖိ, ခီဖျိယပၣ်တၢ်သူၣ်ထီၣ်ဘှီ ထီၣ်ခီပနံၣ် အပူၤကွံာ်သၢနံၣ်လီၤ. အကစၢ်ဒၣ်၀ဲသးခုဒိၣ်မး မ့ၢ်လၢန့ၢ်ဘၣ်ကီၢ်ချၢတၢ်မၤအဃိ လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်အတၢ်သးခုမ့ၢ်ထဲတၢ် တစိၢ်တလီၢ်ဧိၤ မ့ၢ်လၢအသ့ၣ်ညါ၀ဲထဲလၢ တၢ်သူၣ်ထီၣ်လၢအသူအူးခဲအကျဲ လၢအမၤလိဘၣ်၀ဲလၢ ကီၢ်ပယီၤဖၠၣ်ဆိမိၤကၠိ, ဒီးအ တၢ်သ့တၢ်ဘၣ်အံၤ ကသူ၀ဲလၢတၢ်တ့ထီၣ်ဘှီထီၣ် လၢအသူထးစတံလၢပှၤမၤ၀ဲလၢခူ၀့ၢ်လူၤဆၢကတီၢ်ချုးတဖၣ်, သူ၀ဲတသ့အဃိ လီၤ.

လၢယတၢ်သမံထံဒီး Neelam Bhusal လၢအမ့ၢ်ပှၤဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်တဂၤလၢ Impact Skill Development Centre လၢအ ဟ့ၣ်ကိၤလၤ၀ါတၢ်သိၣ်လိလၢအကံၢ်အစီလၢပတီၢ်ထီအါကလုာ်, အ၀ဲဒၣ်အၢၣ်လီၤထွဲ၀ဲလၢ ကီၢ်ပယီၤ လိၣ်မၤထီထီၣ် တၢ်သိၣ်လိ STEM တၢ်သ့တၢ်ဘၣ်လီၤ. ထဲန့ၣ်မးဒီး ထံကီၢ်ကဒိးသန့ၤအသးလၢအပှၤမၤတၢ်ဖိလၢ အသ့အဘၣ်ဒၣ်၀ဲကသ့, လၢတၢ်လိၣ် ဘၣ်ဃးလၢကျိၣ်စ့ၤဂ့ၢ်၀ီ, တၢ်သူၣ်ထီၣ်ဘှီထီၣ်, စဲအ့ၣ်တၢ်ဃုသ့ၣ်ညါ, ဒီးတၢ်မၤသနၢၣ်လၢအဂၤအါမး, ဖဲအမုၢ်ကျိၤ၀ဲၤကွာ်ဒိၣ်ထီၣ် ထီထီၣ်အဆၢကတီၢ်လီၤ, အ၀ဲဒၣ်စံး.

တၢ်ကဘၣ်ပာ်သူၣ်ပာ်သးစ့ၢ်ကီးလၢ ပှၤသိၣ်လိတၢ်လၢအကံၢ်အစီထီၣ်ဘး ဒီးဟ့ၣ်လီၤအသး, မ့ၢ်တၢ်အလိၣ်လၢ တၢ်သိၣ်လိကျဲလၢ အဂ့ၤအဂီၢ်, ဒ်ခီၣ်ပၣ်မ့ၢ်တၢ်အလိၣ်လၢ စဲးကလဲၤကသ့အဂီၢ်လီၤ. သရၣ်လၢန့ၢ်ဘၣ်တၢ်သိၣ်လိဂ့ၤ ဒီး တၢ်သိၣ်လိကျဲလၢအမူးနီၢ် မ့ၢ်တၢ်လၢဘျးစဲလိာ်သးယၢ်ခီဒီး နထုးဖးတသ့ဘၣ်လီၤ. လၢကီၢ်ဘံၣ်ယဲၢ်နၣ် တၢ်မၤဂ့ၤထီၣ် တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့သနၢၣ်တပၤ, ကီၢ် ပဒိၣ်ထီဘိဆှၢ၀ဲအကၠိသရၣ်လၢတၢ်မုၢ်လၢ်အိၣ်တဖၣ် လၢကလဲၤမၤလိတၢ်လၢကီၢ်ချၢ, ဒီးလၢကခံကဟဲက့ၤကဒါက့ၤ ဒ်သိးကမၤ စၢၤတၢ်လၢ တၢ်ဟ့ၣ်နီၤလီၤတၢ်သ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ်ဒီး တၢ်သ့တၢ်ဘၣ်လၢအလိၣ်, လၢကစိာ်ထီထီၣ်တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ပတီၢ် လၢထံကီၢ် အပူၤန့ၣ်လီၤ.

ကီၢ်ပယီၤြကၢးမၤစ့ၢ်ကီးတမံၤဃီ ခီဖျိဃ့န့ၢ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲလၢကၠိသရၣ်ကလဲၤမၤလိတၢ် လၢကီၢ်လၢအမုာ်ဒီးအီၤလၢအဆီၣ်ထွဲ တၢ် မၤဂ့ၤထီၣ်တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဂ့ၢ်ကီလၢ ပှၤလၢပဒိၣ်ဆှၢလီၤလၢကလဲၤမၤလိတၢ်လၢကီၢ်ချၢ ဒီးလၢခံတဟဲက့ၤလၢၤသ့ၣ် တဖၣ်, တၢ်ဘှါၡဲအီၤသ့ခီဖျိတၢ်စၢဃာ်အကျဲလၢ မိၢ်ပၢ်မ့တမ့ၢ် ပှၤကွၢ်ထွဲတၢ်ကဘၣ်အုၣ်ကီၤန့ၢ် တၢ်လၢအဂီၢ် လၢကဘၣ်ဟဲက့ၤ န့ၣ်လီၤ. တၢ်၀ဲအံၤမ့ၢ်လၢထံကီၢ်အတၢ်ဂ့ၤအဂီၢ်, ဒီးတမ့ၢ်တၢ်ဃံာ်လၢ်ကဲၢ်ဆိးလၢ တၢ်ကဃ့လီၤ. တၢ်လၢအရ့ဒိၣ်ကတၢၢ်မ့ၢ်, ပှၤ လဲၤမၤလိတၢ်လၢအဟဲက့ၤတဖၣ် ကဘၣ်ဟ့ၣ်လီၤအသးလဲၤဆူခိခိၣ်ဒူသ၀ီ ဒီးကၠိလၢတလဲၤအသးဂ့ၤတဖၣ်, ဒီးကျဲးစၢးမၤတၢ် လၢကမၤလီၤမၢ်တၢ်လီၤဟိလၢ ကၠိလၢပှၤပတီထီၣ်အဂီၢ် ဒီးကၠိလၢ ပှၤဖှီၣ်ဖိအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်၀ဲအံၤမ့ၢ်တၢ်မၤကဲထီၣ်လိၣ်ထီၣ်ဒိၣ် ကတၢၢ်လၢကီၢ်စံၣ်ကဖိဒီး ကီၢ်ဘံၣ်ယဲၢ်နၣ်တဖၣ်မၤန့ၢ်၀ဲ လၢကၠိလၢဟံၣ်ဘူးဃီဘူး မ့တမ့ၢ် ကၠိလၢခိခိၣ်ဒူသ၀ီတဖၣ် သိၣ်လိတၢ်ဂ့ၤ ထဲသိးဒီး ကၠိလၢပှၤပတီၢ်ထီတဖၣ်အိၣ်၀ဲန့ၣ် လီၤ. ကီၢ်ခံဘ့ၣ်အံၤ တဘ့ၣ်မ့ၢ်ဒံၣ်မိၣ်ကရ့ၣ်စံၣ်ထံကီၢ်, ဒီးအဂၤတဘ့ၣ်မ့ၢ် စိၢ်ၡၢၣ်လံး ထံကီၢ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်, တၢ်လၢအ ၀ဲသ့ၣ်အၢၣ်လီၤထွဲသကိး၀ဲ တၢ်အိၣ်တမံၤ, မ့ၢ်၀ဲ - အ၀ဲသ့ၣ်တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့အကျိၤအကွာ် ကဘၣ်မ့ၢ်တၢ်လၢပှၤအ ထူးတီၤဂီၢ် ဒီးပှၤဖှီၣ်ဖိအဂီၢ်ခံဖုလၢာ်, ဒီးကဘၣ်ဟ့ၣ်ထီၣ် တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ကံၢ်စီပတီၢ်တမံၤဃီ လၢတ အိၣ်ဒီးတၢ်နီၤဖးအဒူၣ်အဆၢလၢ ပှၤဂ့ၢ်၀ီပတီၢ်ဒီး တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါအတၢ်လီၤဆီန့ၣ်လီၤ.

လၢအလီၢ်ခံကတၢၢ်, တၢ်ဘှီဘၣ်မၤဂ့ၤထီၣ်တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့မ့ၢ်စ့ၢ်ကီး၀ဲ တၢ်ဟ့ၣ်ကမျၢၢ်တၢ်သ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ်, လီၤဆီဒၣ်တၢ်ပှၤဖှီၣ်ဖိ ယာ်ဖိ, ဒ်သိးကဆီတလဲအ၀ဲသ့ၣ်တၢ်ပာ်သူၣ်ပာ်သး ဘၣ်ဃးတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့န့ၣ်လီၤ. Phung Xuan Hua, ကီၢ်ဘံၣ်ယဲၢ်နၣ် တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ကိတိာ်ခိၣ်စံး၀ဲ, "ပှၤဘံၣ်ယဲၢ်နၣ်မိၢ်ပၢ်တဖၣ် လုၢ်ထီၣ်ကွံာ်တၢ်ခဲလၢာ်ကဲ, ဆါကွံာ်အ၀ဲသ့ၣ်ဟံၣ်ဃီ ဒီးအဟီၣ် ခိၣ်ကပံာ် ဒ်သိးကဟ့ၣ်အ၀ဲသ့ၣ်ဖိ တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့အဂီၢ်လီၤ." ယတသးဒ့ဒီလၢ ကီၢ်ပယီၤဟံၣ်ဖိဃီဖိလၢ မၤန့ၢ်အီၣ်ကဲဖဲြကၢး ဒီး တမၤန့ၢ်အီၣ်ကဲဒိၣ်ဒိၣ်တဖၣ် မၤ၀ဲသ့တမံၤဃီဘၣ်. ဘၣ်ဆၣ်, တၢ်ပာ်သူၣ်ပာ်သးတမံၤဃီအ၀ဲအံၤ, ကဘၣ်ပၢၢ်ထီၣ်လၢ ပှၤဖှီၣ် ဖိယာ်ဖိတဖၣ်အကျါလီၤ.

ဘၣ်ဆၣ်ခဲအံၤတခီ, ဟံၣ်ဖီဃီဖိလၢအဖှီၣ်တနီၤလၢကီၢ်ပယီၤ မၢအ၀ဲသ့ၣ်ဖိမၤတၢ် ဒ်ပှၤဒိးလဲသံလီၤအသးလၢတၢ်မၤ ဒီးဟံးန့ၢ်ဆိ ပာ်စၢၤအဖိအဘူးအလဲလၢ တၢ်မၤကစၢ်အိၣ် ဖိသၣ်လါလဲဃုလါအဂီၢ်လီၤ. မ့ၢ်လၢတၢ်အံၤအဃိ, ဖိသၣ်တဖၣ်တၢ်ထံၣ်အီၤဒ်အမ့ၢ် မုၢ်ကျိၤ၀ဲၤကွာ်အဒ့ လၢတၢ်ကမၢမၤတၢ် ဒ်သိးကဆီၣ်ထွဲအဟံၣ်ဖိဃီဖိအဂီၢ်လီၤ. လၢတၢ်ဂ့ၢ်အံၤအဃိ, တၢ်မၢဆူၣ်ဖိသၣ်မၤတၢ် အိၣ်၀ဲလၢကီၢ်ပူၤသကုၤန့ၣ်လီၤ. ပကထံၣ်ဘၣ် ဖိသၣ်တဖၣ်မၤတၢ်လၢလးဖးထံကျး နံၤဒီးနၤ လၢထံကီၢ်ဒီဘ့ၣ်, တမ့ၢ်တၢ်လၢအ လီၤဆီလၢၤဘၣ်. လုၢ်လၢ်၀ဲအံၤတၢ်ကဘၣ်ပတုာ်, ဒီးဖိသၣ်တဖၣ်တၢ်ကဘၣ်ဆှၢအီၤလၢကၠိလီၤ. မ့တမ့ၢ်ဘၣ်ဒီး, ကီၢ်ပယီၤကအိၣ် ၀ဲဒီးပှၤမၤတၢ်ဖိတကရူၢ်လၢ တသ့လံာ်သ့လဲၢ်, တသ့တၢ်ဖံးတၢ်မၤ, ကမၤတၢ်လၢရူပူၤတ့ပူၤမၤ၀ဲတသ့, လၢစဲးဖီကဟၣ်တၢ်မၤ လီၢ်မၤ၀ဲတသ့, လၢခါဆူညါန့ၣ်လီၤ.

တၢ်ဘှီဘၣ်မၤဂ့ၤထီၣ်လၢတၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်အီၤတဖၣ် တၢ်မ့ၢ်မၤထွဲအီၤခဲလၢာ်ဘၣ်ဆၣ်, တၢ်မ့ၢ်တဘှါၡဲတၢ်ဂ့ၢ်ကီလၢ ထံကီၢ်ကမျၢၢ်အ တၢ်သူၣ်ဆူၣ်သးဂဲၤ ဒီးတၢ်တိၢ်န့ၢ်တၢ်မၤကျဲလၢအဘၣ်ဘၣ်ဒီး, ထံကီၢ်တဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်ဘျုးတၢ်ဖှိၣ် လၢအဒိၣ်အအါဘၣ်. ကီၢ်ကၠီၣ် တဲၣ် တၢ်ဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါတၢ်သိၣ်လိ, စဲအ့ၣ် ဒီးစဲးဖီကဟၣ်ကၠိ Promotion of Teaching and Science and Technology ထံၣ်န့ၢ်၀ဲလၢ ပှၤဘံၣ်ယဲၢ်နၣ်ကၠိသရၣ် အတၢ်မၤကျဲ မ့ၢ်တၢ်လၢလီၤပြတၢၤလီၤ. အ၀ဲတဟံးနါစိၤအခွဲးဘၣ်. လၢကီၢ်ပယီၤတခီ, ထံ ဖိကီၢ်ဖိတဖၣ်သးတမုာ်လၢ တၢ်မၤလီၤစှၤနံၣ်ထီၣ်သီနံၤသဘျ့ လၢ အသီ ၁၀ ဆူ ၅ သီ, မ့ၢ်ဒၣ်လဲာ်နံၤသဘျ့ခဲလၢာ်ပာ်ဖှိၣ် အိၣ်၀ဲ ၂၈ သီလၢဒီတနံၣ်အဂီၢ်, လၢအမ့ၢ်အအါကတၢၢ်တခါ လၢဟီၣ်ခိၣ်ချၢန့ၣ်လီၤ.

လၢအပူၤကွံာ်ပဒိၣ်တၢ်ပၢအဖီလာ်, ပဒိၣ်ဒုးအိၣ်ဘှံးထံဖိကီၢ်ဖိ လၢနံၤသဘျ့အါသီ, ဒီးဟ့ၣ်အီဒၣ်လဲာ်သံးလၢအပှ့ၤဘၣ် ဒီးမီးထူ၀ါ တဖၣ်လီၤ. ကီၢ်ပယီၤအခဲအံၤ ကဘၣ်ပလီၢ်သးအါထီၣ် ဒီးမၤဂ့ၤထီၣ်ထံဖိကီၢ်ဖိသးသဟီၣ်ကယီဘၣ်ကယီ ခီဖျိတၢ်ထုးဖးထံဖိကီၢ် ဖိဒီး တၢ်သူကသံၣ်မူၤဘှီးလၢအပှ့ၤဘၣ်တဖၣ်လီၤ. ကီၢ်ပယီၤကဘၣ်ကွၢ် ကဘၣ်မၤဂ့ၤ ထီၣ်အထံဖိကီၢ်ဖိအတၢ်မၤကျဲလၢအဘၣ် ဒ်သိးအပှၤမၤတၢ်ဖိတဖၣ် မၤတၢ်အသူအသၣ်ကအိၣ်အါထီၣ်န့ၣ်လီၤ. ထံကီၢ်ကကဲထီၣ်ကီၢ်လၢအထုးထီၣ် ပနံာ်တၢ်ဖိတၢ်လံၤလၢ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်လူၤဖှိၣ်၀ဲသ့, ထဲဒၣ်လၢတၢ်ဘှီဘၣ်တၢ်ဂ့ၢ်ကီလၢအအိၣ်ပာ်ယံာ်, လၢအမ့ၢ်တၢ်ကဘၣ်ဒုးဆူၣ်ထီၣ် ထံဖိကီၢ်ဖိတၢ်သး သဟီၣ် လၢကမၤတၢ်ဆူၣ်န့ၣ်လီၤ.

လၢခံကတၢၢ်, ကီၢ်ပယီၤအတၢ်အိၣ်သးအခဲအံၤ, ပီးစးထီၣ်မိးထီၣ်ခိၣ်, လၢလီၤဆူတၢ်ဖီလာ်အနံၣ် ၅၀ ၀ံၤအလီၢ်ခံ လီၤ. အခဲအံၤ တၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်အိၣ်လၢ ကဃၣ်တရံးက့ၤအတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ ဒီးအမုၢ်ကျိၤ၀ဲၤကွာ်အကျဲ လၢပဒိၣ်လၢထံဖိကီၢ်ဖိဃုထၢထီၣ် အ တၢ်တီခိၣ်ရိၣ်မဲအဖီလာ်လီၤ. ကျဲဘျီ မ့တမ့ၢ် ကျိချံစ့သၣ် တအိၣ်နီတမံၤလၢကမၤဂ့ၤထီၣ်တၢ်ခဲလၢာ် လၢတနံၤတနၤဃီအတီၢ် ပူၤဘၣ်. သနာ်က့, တၢ်ကဲထီၣ်လိၣ်ထီၣ်လၢ ကီၢ်ဘံၣ်ယဲၢ်နၣ်ဒီး ကီၢ်စံၣ်ကဖိ ဒုးနဲၣ်၀ဲလၢတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့သနၢၣ်မ့ၢ်၀ဲ, ကၠိတၢ် သိၣ်လိအလံာ်တဖၣ် တၢ်မ့ၢ်ဆီလီၤပာ်လီၤမူးနီၢ်, ကၠိသရၣ်လၢအကံၢ်စီထီၣ်ဘးဒီးဟ့ၣ်လီၤသး, မိၢ်ပၢ်လၢအလုၢ်ထီၣ်သး, ဒီးကၠိသ ရၣ်လၢအခုဖံးခုမၤ ဒီးကၠိဖိစ့ၢ်ကီးခုဖံးခုမၤန့ၣ်ဒီး, တၢ်ဂ့ၤထီၣ်၀ါထီၣ်ကအိၣ်ဒိၣ်ထီၣ်လၢ ကီၢ်ပယီၤတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့သနၢၣ်, ဒ် န့ၣ်အသိး, တၢ်ကဒါလီၤန့ၢ်ကျဲလၢ မုၢ်ကျိၤ၀ဲၤကွာ်အတၢ်လီၤလးကမၤသးအဂီၢ်, လၢကီၢ်ပယီၤအထံဖိကီၢ်ဖိအါဒ်အါဂၤ အိၣ်ခိး ကွၢ်လၢ်တ့ၢ်၀ဲန့ၣ်လီၤ.