ကီၢ်ပယီၤပဒိၣ်ဒီးအ့ရှၢၣ်တၢ်ဂုၤထီၣ်ပသီထီၣ်စ့တၢး(ADB)ဆဲးလီၤစုမုၢ်ကျၢၢ်ဘၣ်ဃးစ့တိာ်ပာ်အတၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤလၢအ လီၤလၢဝဲအမဲရကၣ်စ့၂၂ကကွဲၢ်ဒီလၣ်(၂.၁၇ဘံလံယၢၣ်ကၠး)န့ၣ်လီၤ.စ့တိာ်ပာ်အံၤဘၣ်တၢ်ဆီၣ်
ထွဲမၤစၢၤအီၤခီဖျိကီၢ်ယပၢ်ပဒိၣ်ဒ်သိးဒီးကမၤလီၤစှၤကွံာ်ခိခိၣ်ဒူသဝီတၢ်ဖှီၣ်တၢ်ယာ်အဂီၢ်ဒီးမၤလဲၢ်ထီၣ်HIV/AIDSအတၢ်ဟ့ၣ်မၤစၢၤဆူကရူၢ်အိၣ်ဒီးတၢ်ဂံၢ်စၢ်ဘါစၢ်လၢကဆၢထၢၣ်လၢအနီၢ်ကစၢ်ဒၣ်ဝဲတဖၣ်ဒီးဟီၣ်ကဝီၤအိၣ်
စီၤစုၤယံၤတဖၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ.
တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤကဘၣ်တၢ်ရဲၣ်ကျဲၤမၤအီၤခီဖျိကီၢ်ယပၣ်စ့ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤလၢတၢ်မၤလီၤစှၤတၢ်ဖှီၣ်တၢ်ယာ်အဂီၢ်(JFPR)န့ၣ်လီၤ.ADBစံးဝဲလၢစ့ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ၁၂ကကွဲၢ်ဒီလၣ်လၢတၢ်လုၢ်အီၣ်သးသမူအဂီၢ်အံၤကဘၣ်
ဘျုးဘၣ်ဖှိၣ်ဝဲပှၤအစှၤကတၢၢ်၇၀၀,၀၀၀ဂၤလၢအိၣ်ဆိးဝဲဖဲအ့ၣ်ယၣ်ဝတံၣ်ထံထၣ်စွ့,ဟီၣ်ကဝီၤဃ့ထီတဖၣ်,တနီသရံၣ်ဟီၣ်ကဝီၤဒီးယိၤဒိၣ်ကီၢ်စဲၣ်အသဝီတဖၣ်အပူၤ,ဖဲလၢပှၤတဝၢတဖၣ်ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဝဲဒီးတၢ်ဖှီၣ်တၢ်ယာ်
အါန့ၢ်ပှၤအိၣ်လၢဝ့ၢ်ပူၤတဖၣ်ခံဆးန့ၣ်လီၤ.
JFPRစ့ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤအကကွဲၢ်၁၀ဒီလၣ်အံၤကမၤအါထီၣ်တၢ်ဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့လၢအိၣ်ဒီးအကံၢ်အစီဒီးတၢ်ဒိးန့ၢ်ဘၣ်HIV/AIDSတၢ်ဟ့ၣ်မၤစၢၤတဖၣ်ဖဲတလၢၤကီၢ်စဲၣ်,ကညီကီၢ်စဲၣ်ဒီးယိၤဒိၣ်ကီၢ်စဲၣ်လၢအအိၣ်ဒီးတၢ်
ဂုၤထီၣ်ပသီထီၣ်ဒီးမုၢ်ကျိၤဝဲၤကွာ်တၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်လၢအထုးန့ၢ်ပှၤဟးဝ့ၤဝီၤမၤတၢ်ဖိတဖၣ်ဒီးကမျၢၢ်လၢအသုးလီၢ်သုးကျဲသ့ၣ်တဖၣ်အသးန့ၣ်လီၤ. ဟီၣ်ကဝီၤလၢအဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤတလၢတလီၢ်ဘၣ်တဖၣ်အံၤအပူၤ,ကမျၢၢ်ဟးဝ့ၤဝီၤသုးလီၢ်သုးကျဲတဖၣ်ဒီးဟီၣ်ကဝီၤပှၤတဝၢတဖၣ်အဂီၢ်အိၣ်ဒီးတၢ်ဘၣ်ယိၣ်လၢတၢ်ဒိးန့ၢ်တၢ်ဆူးတၢ်ဆါဘၣ်ကူဘၣ်ဂာ်ညီ,ပၣ်ဃုာ်ဒီး HIV/AIDSတၢ်ဆါတဖၣ်အံၤန့ၣ်လီၤ.
ကီၢ်ပယီၤစ့တၢးအခိၣ်ဒိၣ်ဖုတူကမၣ်ယၣ်နၣ်(Putu Kamayana)စံးဝဲ,“တၢ်လုၢ်အီၣ်သးသမူအဂီၢ်စ့ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤအံၤကမၤစၢၤပှၤတဝၢတဖၣ်ဒ်သိးကဒိးန့ၢ်ဘၣ်ဝဲစ့ဟဲနုာ်အတၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်တဖၣ်လၢ တၢ်မၤပတုာ်ကွံာ်
ခိခိၣ်ဒူသဝီတၢ်ဖှီၣ်တၢ်ယာ်တဖၣ်န့ၣ် လီၤ.”ဒီးစံးစ့ၢ်ကီးဝဲလၢဃုာ်ဒီးတၢ်မၤသကိးတၢ်ဒီးတၢ်ကရၢကရိလၢတဘၣ်ထွဲဝဲဒီးပဒိၣ်တဖၣ်,တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤအံၤကမၤဂ့ၤထီၣ်တၢ်ကူစါယါဘျါဒီးတၢ်ြတီပဒီဝဲ HIV/AIDSတၢ် ဆါန့ၣ်လီၤ.
တၢ်တိာ်ကျဲၤအံၤအတၢ်ပညိၣ်မ့ၢ်ဝဲဒ်သိးကမၤဂ့ၤထီၣ်ဝဲဒူသဝီတၢ်သူၣ်ထီၣ်ဘှီထီၣ်ဒ်အမ့ၢ်ကျဲ,ချံ/ကဘီသန့,ထံဘီကျိၤ,ကၠိဒီးပှၤတဝၢအဂီၢ်ဆူၣ်ချ့ဝဲၤလီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.အတၢ်ပညိၣ်အိၣ်စ့ၢ်ကီးဝဲဒၣ်လၢကဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်
ဖံးတၢ်မၤအတၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်ဒ်အမ့ၢ်တၢ်ဘုၣ်ညၣ်,သဒီၣ်ဒီးတၢ်ဘုၣ်ပလဲတဖၣ်,ဃုာ်ဒီးတၢ်ဘုၣ်ဆၣ်ဖိကီၢ်ဖိဒီးတၢ်သူၣ်တၢ်မုၢ်တၢ်ဘိဒ်အမ့ၢ်ပသဲဝါဒီးမိၢ်ဂံာ်သၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.တၢ်တိာ်ကျဲၤအံၤဟ့ၣ်လီၤစ့ၢ်ကီးဝဲလၢတၢ်မၤလိအဲ
ကလံးကျိာ်အဂီၢ်တၢ်သိၣ်လိ,ဒ်သိးဒီးကမၤစၢၤပှၤတဝၢလၢတၢ်ဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်ဟးဆှၣ်ကီၢ်အတၢ်ဖံးတၢ်မၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
Kazuhiko Koguchiလၢအမ့ၢ်ADBပၢဆှၢရဲၣ်ကျဲၤတၢ်မူဒါခိၣ်လၢကီၢ်ယပၣ်အဂီၢ်စံးဝဲ,“စ့ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤအံၤကသူၣ်ထီၣ်ဝဲ ဒူသဝီဆူၣ်ချ့ဝဲၤလီၢ်ဒီးဆူၣ်ချ့ဝဲၤဒ့ ၄၇ ဖျၢၣ်,ဘှီဂ့ၤထီၣ်က့ၤကီၢ်ဆၣ်တၢ်ဆါဟံၣ်၃ဖျၢၣ်,ဟ့ၣ်လီၤကသံၣ်
ကသီတၢ်ပီးတၢ်လီဒီးတၢ်သိၣ်လိတဖၣ်,ဒီးဟ့ၣ်လီၤဂံၢ်ခီၣ်ထံးဆူၣ်ချ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤဆူပှၤအိၣ်ဒီးတၢ်ဂံၢ်စၢ်ဘါစၢ်အဒိၣ်ကတၢၢ်လၢကဆၢထၢၣ် လၢအနီၢ်ကစၢ်ဒၣ်ဝဲတဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.”
Koguchi ကတိၤအါထီၣ်တၢ်ဒီးစံးဝဲလၢအါန့ၢ်စ့ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤတၢ်ခံခါအံၤ,ကပာ်ဂၢၢ်ပာ်ကျၢၤန့ၢ်ဝဲတၢ်တိာ်ကျဲၤသၢခါတခါလၢအဆိအချ့-ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ်ဖဲလါတဘ့ၣ်အံၤအလၢာ်န့ၣ်လီၤ.
တၢ်ဂုၤထီၣ်ပသီထီၣ်အဂီၢ်ကီၢ်ပယီၤမူဒါခိၣ်လၢအဟံလိၢ်စ့,ပာ်ဂၢၢ်ပာ်ကျၢၤဝဲလၢADBဃုတၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်ဟ့ၣ်ဖးသကိးတၢ်ဒီးပှၤဟီၣ်ကဝီၤဖိတဖၣ်ဒီးဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်ကမျၢၢ်တၢ်ကရၢကရိတဖၣ်,နီၢ်ကစၢ်ဒၣ်ဝဲတၢ်မၤခၢၣ်စးတဖၣ်,ပှၤမၤ
သကိးတၢ်လၢတၢ်ဂုၤထီၣ်ပသီထီၣ်အဂီၢ်တဖၣ်,ဒီးကရူၢ်ဘၣ်ထွဲမၤသကိးတၢ်ခိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ဒ်သိးကထံၣ်န့ၢ်ဝဲကျဲအဂ့ၤကတၢၢ်လၢကဟံန့ၢ်ဟီၣ်ကဝီၤပှၤတဝၢတဖၣ်အတၢ်ထံၣ်လၢတၢ်ကတဲာ်ကတီၤထီၣ်ဒီးတၢ်စးထီၣ်မၤဝဲအ
တၢ်တိာ်ကျဲၤသ့ၣ်တဖၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ.