သ့ၣ်ပှၢ်လီၤမၢ်ကွံာ်အံၤကဲထီၣ်အသးချ့ထီၣ်ဝဲခီဖျိကီၢ်ပယီၤအိးထီၣ်အသးလၢမုၢ်ကျိၤဝဲၤကွာ်အဂီၢ်
သ့ၣ်ပှၢ်လီၤမၢ်ကွံာ်အံၤကဲထီၣ်အသးချ့ထီၣ်ဝဲခီဖျိကီၢ်ပယီၤအိးထီၣ်အသးလၢမုၢ်ကျိၤဝဲၤကွာ်အဂီၢ်
Thomson Reuters Foundation, 26 Mar 2014
URL: http://www.trust.org/item/20140326124321-kpqdz/
လၢကီၢ်အ့ရှၢၣ်မုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးအပူၤကီၢ်ပယီၤမ့ၢ်ဝဲထံကီၢ်တဘ့ၣ်လၢသ့ၣ်ပှၢ်လၢပျၢၤတဖၣ်အိၣ်ဝဲအအါကတၢၢ်အလီၢ်န့ၣ်လီၤ.ဘၣ်ဆၣ်ပှၤသ့ပှၤဘၣ်တဖၣ်ဟ့ၣ်ပလီၢ်ဝဲလၢကီၢ်ပယီၤသ့ၣ်ပှၢ်
တဖၣ်လီၤမၢ်ကွံာ်အံၤကဲထီၣ်အသးချ့ ထီၣ်ဝဲခီဖျိလၢတၢ်မၤသ့ၣ်,တၢ်မၤလဲၢ်ထီၣ်တၢ်သူၣ်တၢ်ဖျးအလီၢ်ဒီးတၢ်စူးကါဝဲသ့ၣ်မုၢ်တဖၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ.
(UN-REDD) အတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤပာ်ဖျါဝဲဒၣ်လၢကီၢ်ပယီၤအဟီၣ်ခိၣ် ၆၆၇,၀၀၀ စကွဲယါကံလိမံထၢၣ် (square kilometres)ကးဘၢအသးဒီးသ့ၣ်ပှၢ်ဒံးအဖၢမုၢ်န့ၣ်လီၤ.ဘၣ်ဆၣ်ဒီးထံကီၢ်အံၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်မၤ
ဟးဂီၤကွံာ်သ့ၣ်ပှၢ်ဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်န့ၣ်လီၤ.(UN-REDD)တယာ်ဝဲဒၣ်လၢ(၁၅)နံၣ်အတီၢ်ပူၤ(၁၉၉၀-၂၀၀၅နံၣ်)ကီၢ်ပယီၤသ့ၣ်ပှၢ်လီၤမၢ်ကွံာ်ဝဲ(၁၈)မျးကယၤန့ၣ်လီၤ.ဒီးစးထီၣ်လၢန့ၣ်လံၤလံၤတၢ်မၤဟးဂီၤသ့ၣ်ပှၢ်အိၣ် အါထီၣ်ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ.
ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်တၢ်ပာ်ကီၤတၢ်မံၤလာ်အဂီၢ်စ့ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤတၢ်(WWF)တယာ်ဝဲဒၣ်လၢ(၁၉၉၀)နံၣ်ဒီး(၂၀၁၀)နံၣ်အဘၢၣ်စၢၤကီၢ်ပယီၤသ့ၣ်ပှၢ်အတီၣ်တဖၣ်လီၤမၢ်ကွံာ်ဝဲအါန့ၢ်ဒံးတဝာ်န့ၣ်လီၤ.
(WWF)ပၢဆှၢရဲၣ်ကျဲၤတၢ်မူဒါခိၣ်စံးဝဲဒၣ်လၢသ့ၣ်ပှၢ်လီၤမၢ်ကွံာ်အအါကတၢၢ်အံၤအိၣ်ထီၣ်ဝဲခီဖျိလၢတၢ်စူးကါဝဲဒၣ်သ့ၣ်မုၢ်ဒီးသွဲၣ်လးသ့ၣ်တဖၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ.တၢ်မၤနီၣ်မၤဃါအိၣ်ဝဲဒၣ်လၢတၢ်လီၢ်
လၢတၢ်မၤဟးဂီၤသ့ၣ်ပှၢ်အိၣ်အါကတၢၢ်မ့ၢ်ဝဲအ့ၣ်ယၣ်ဝတံၣ်,ထံထၣ်စွ့ခီဖျိလၢတၢ်ထုးထီၣ်န့ၢ်ဝဲဒၣ်သ့ၣ်မုၢ်လၢဝ့ၢ်တကူၣ်(ဝ့ၢ်အဒိၣ်ကတၢၢ်)အဂီၢ်အဃိန့ၣ်လီၤ.
ခဲဝ့(န်)ဝူၣ်(Kevin Woods),ပှၤကွဲးတၢ်ဂ့ၢ်ပာ်ဖျါဘၣ်ဃး‘တၢ်ကူၣ်လဲမၤကၤကီၢ်ပယီၤသ့ၣ်’အံၤစံးဝဲ,“စးထီၣ်လၢ(၁၉၉၀)နံၣ်လံၤလံၤတၢ်မၤဟးဂီၤသ့ၣ်ပှၢ်အတၢ်ဂ့ၢ်ခိၣ်သ့ၣ်မ့ၢ်ဝဲတၢ်မၤသ့ၣ်ခီဖျိခီပနံာ်လၢ အိၣ်ဒီးတၢ်ဘျးစဲလိာ်အသးဒီးသုးမုၢ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.အဝဲစံးစ့ၢ်ကီးဝဲ,တၢ်ဂုၤထီၣ်ပသီထီၣ်လၢအိၣ်ထီၣ်ဖဲတယံာ်ဒံးဘၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲတၢ်မၤဟးဂီၤသ့ၣ်ပှၢ်တဖၣ်ခီဖျိလၢတၢ်သူၣ်တၢ်ဖျးအဂီၢ်ဒီးတၢ်ဆါ
သ့ၣ်ဘၣ်တဖၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ.
ဝူၣ်(Wood)အတၢ်ဃုထံၣ်သ့ၣ်ညါန့ၢ်တၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲဒၣ်လၢပဒိၣ်တြီဃာ်ဝဲတၢ်မၤသ့ၣ်ဘၣ်ဆၣ်တၢ်ဆှၢဃီၤဝဲသ့ၣ် ဘၣ်တဖၣ်ဖဲကီၢ်ပယီၤကီၢ်ဆၢ,လီၤဆီဒၣ်တၢ်ဖဲကလုာ်ဒူၣ်တၢ်ဘၣ်ဂံာ်ဂူာ်အိၣ်ဝဲတၢ်လီၢ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
တၢ်မ့ၢ်ဒိးန့ၢ်ဘၣ်ဝဲတၢ်စဲပနီၣ်ခီဖျိကီၢ်ပယီၤသ့ၣ်ဘၣ်မုၢ်ကျိၤဝဲၤကွာ်တၢ်မၤ(MTE),လၢ(MOECAF)ဝဲၤကျိၤအဖီ လာ်အံၤလံန့ၣ်ဒီးတၢ်ဆှၢဟးထီၣ်သ့ၣ်ဘၣ်ဆူထံကီၢ်အဂၤခဲလၢာ်အံၤကဲထီၣ်ဝဲဖိးသဲစးတၢ်မၤန့ၣ်လီၤ.
အိၤဝဲၤ( Owen)စံးဝဲ,“ဖဲလၢအပူၤကွံာ်အနံၣ်တဆံ(မ့)အနံၣ်တဆံဆူအဖီခိၣ်,ခီဖျိလၢတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤဒ်အံၤသ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်အဃိ(MTE)ဒီးတၢ်မၤသ့ၣ်ခီပနံာ်တဖၣ်ဆှၢဟးထီၣ်ဝဲသ့ၣ်အါန့ၢ်ဒံးတၢ်ပာ်ပနီၣ်ဃာ်အ နီၣ်ဂံၢ်နီၣ်ဖီအိၣ်ဝဲအသိးဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်န့ၣ်လီၤ.”ကီၢ်ပယီၤပဒိၣ်ပာ်ပနီၣ်ဃာ်ဝဲလၢ(၂၀၁၃-၂၀၁၄)နံၣ်အတီၢ်ပူၤကဆှၢဟးထီၣ်ဝဲသ့ၣ်ပဟံၣ် ၁၈၆,၆၅၀ ကူးဘးမံထၢၣ်န့ၣ်လီၤ.ဒ်လဲၣ်ဂ့ၤအိၤဝဲၤစံးဝဲလၢ(၂၀၁၃-၂၀၁၄)နံၣ်အလၢာ် တၢ်ဆှၢဟးထီၣ်ဝဲသ့ၣ်ပဟံၣ် အါန့ၢ်ဒံး (၄၀၀,၀၀၀)ကူးဘးမံထၢၣ်န့ၣ်လီၤ.
ဝူၣ်(Wood)စံးဝဲ,တၢ်ပနီၣ်လၢအဟ့ၣ်ဆူၣ်ထီၣ်ပသးအသဟီၣ်လၢအဟဲခီဖျိပဒိၣ်မ့ၢ်ဝဲစးထီၣ်လၢလါအ့ြဖ့ၣ်(၂၀၁၄)နံၣ်တၢ်ဆှၢဟးထီၣ်သ့ၣ်ဘၣ်ဆူထံကီၢ်အဂၤတဖၣ်လၢအတလဲၤခီဖျိဝဲတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤတဖၣ်
ဘၣ်အံၤဘၣ်တၢ်တြီဃာ်ကွံာ်အီၤန့ၣ်လီၤ.ဘၣ်ဆၣ်ဒီးတၢ်တိာ်ကျဲၤအံၤကကဲထီၣ်လိၣ်ထီၣ်ဝဲဒ်လဲၣ်အဂ့ၢ်တၢ်တသ့ၣ်ညါလီၤတံၢ်ဒံးဘၣ် န့ၣ်လီၤ.
ဘၣ်ဘၣ်ခၠိၣ်လၢတၢ်ကူၣ်လဲမၤကၤကီၢ်ပယီၤသ့ၣ်ဘၣ်တၢ်ကရၢကရိ(Myanmar Timber Merchants’Association)စံးဝဲလၢတၢ်ဆှၢဟးထီၣ်သ့ၣ်ဘၣ်ဆူထံကီၢ်အဂၤအံၤကအါထီၣ်ဝဲ(၃၀)မျးကယၤ ဖဲ(၂၀၁၄)နံၣ်အတီၢ်ပူၤမ့ၢ်လၢပှၤ ဆှၢဟးထီၣ်သ့ၣ်ဘၣ်တဖၣ်ဂုာ်ကျဲးစၢးဆှၢဟးထီၣ်ဝဲသ့ၣ်ဘၣ်ချ့ချ့တချုးလၢတၢ်တြီဃာ်တၢ်အဆၢကတီၢ်တုၤဒံး ဘၣ်န့ၣ်လီၤ.
အဝဲစံးဝဲ,“တၢ်ဆှၢဟးထီၣ်သ့ၣ်ဘၣ်ဆူထံကီၢ်အဂၤအတၢ်ဟဲနုာ်လီၤအိၣ်ဝဲ(၆၀၀)ကကွဲၢ်ဒီလၣ်ဆူ(၈၀၀)ကကွဲၢ်ဒီလၣ်လၢတနံၣ်အတီၢ်ပူၤအံၤဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ်ကတုၤထီၣ်ထီၣ်ဘးဝဲဒၣ်လၢ(၁)ဘံလံယၢၣ်ဒီလၣ်ဖဲတ နံၣ်အံၤအတီၢ်ပူၤ န့ၣ်လီၤ.”
အိၤဝဲၤလၢ( WWF)ဟ့ၣ်ပလီၢ်ဝဲဒၣ်လၢထံကီၢ်အိးထီၣ်အသးလၢထံဂုၤကီၢ်ဂၤတၢ်ဘျၢလီၤစ့အံၤကဟ့ၣ်အါထီၣ်တၢ် ဆီၣ်သနံးလၢသ့ၣ်ပှၢ်န့ၣ်လီၤ.
တဖၣ်လီၤမၢ်ကွံာ်အံၤကဲထီၣ်အသးချ့ ထီၣ်ဝဲခီဖျိလၢတၢ်မၤသ့ၣ်,တၢ်မၤလဲၢ်ထီၣ်တၢ်သူၣ်တၢ်ဖျးအလီၢ်ဒီးတၢ်စူးကါဝဲသ့ၣ်မုၢ်တဖၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ.
(UN-REDD) အတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤပာ်ဖျါဝဲဒၣ်လၢကီၢ်ပယီၤအဟီၣ်ခိၣ် ၆၆၇,၀၀၀ စကွဲယါကံလိမံထၢၣ် (square kilometres)ကးဘၢအသးဒီးသ့ၣ်ပှၢ်ဒံးအဖၢမုၢ်န့ၣ်လီၤ.ဘၣ်ဆၣ်ဒီးထံကီၢ်အံၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်မၤ
ဟးဂီၤကွံာ်သ့ၣ်ပှၢ်ဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်န့ၣ်လီၤ.(UN-REDD)တယာ်ဝဲဒၣ်လၢ(၁၅)နံၣ်အတီၢ်ပူၤ(၁၉၉၀-၂၀၀၅နံၣ်)ကီၢ်ပယီၤသ့ၣ်ပှၢ်လီၤမၢ်ကွံာ်ဝဲ(၁၈)မျးကယၤန့ၣ်လီၤ.ဒီးစးထီၣ်လၢန့ၣ်လံၤလံၤတၢ်မၤဟးဂီၤသ့ၣ်ပှၢ်အိၣ် အါထီၣ်ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ.
ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်တၢ်ပာ်ကီၤတၢ်မံၤလာ်အဂီၢ်စ့ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤတၢ်(WWF)တယာ်ဝဲဒၣ်လၢ(၁၉၉၀)နံၣ်ဒီး(၂၀၁၀)နံၣ်အဘၢၣ်စၢၤကီၢ်ပယီၤသ့ၣ်ပှၢ်အတီၣ်တဖၣ်လီၤမၢ်ကွံာ်ဝဲအါန့ၢ်ဒံးတဝာ်န့ၣ်လီၤ.
(WWF)ပၢဆှၢရဲၣ်ကျဲၤတၢ်မူဒါခိၣ်စံးဝဲဒၣ်လၢသ့ၣ်ပှၢ်လီၤမၢ်ကွံာ်အအါကတၢၢ်အံၤအိၣ်ထီၣ်ဝဲခီဖျိလၢတၢ်စူးကါဝဲဒၣ်သ့ၣ်မုၢ်ဒီးသွဲၣ်လးသ့ၣ်တဖၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ.တၢ်မၤနီၣ်မၤဃါအိၣ်ဝဲဒၣ်လၢတၢ်လီၢ်
လၢတၢ်မၤဟးဂီၤသ့ၣ်ပှၢ်အိၣ်အါကတၢၢ်မ့ၢ်ဝဲအ့ၣ်ယၣ်ဝတံၣ်,ထံထၣ်စွ့ခီဖျိလၢတၢ်ထုးထီၣ်န့ၢ်ဝဲဒၣ်သ့ၣ်မုၢ်လၢဝ့ၢ်တကူၣ်(ဝ့ၢ်အဒိၣ်ကတၢၢ်)အဂီၢ်အဃိန့ၣ်လီၤ.
ခဲဝ့(န်)ဝူၣ်(Kevin Woods),ပှၤကွဲးတၢ်ဂ့ၢ်ပာ်ဖျါဘၣ်ဃး‘တၢ်ကူၣ်လဲမၤကၤကီၢ်ပယီၤသ့ၣ်’အံၤစံးဝဲ,“စးထီၣ်လၢ(၁၉၉၀)နံၣ်လံၤလံၤတၢ်မၤဟးဂီၤသ့ၣ်ပှၢ်အတၢ်ဂ့ၢ်ခိၣ်သ့ၣ်မ့ၢ်ဝဲတၢ်မၤသ့ၣ်ခီဖျိခီပနံာ်လၢ အိၣ်ဒီးတၢ်ဘျးစဲလိာ်အသးဒီးသုးမုၢ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.အဝဲစံးစ့ၢ်ကီးဝဲ,တၢ်ဂုၤထီၣ်ပသီထီၣ်လၢအိၣ်ထီၣ်ဖဲတယံာ်ဒံးဘၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲတၢ်မၤဟးဂီၤသ့ၣ်ပှၢ်တဖၣ်ခီဖျိလၢတၢ်သူၣ်တၢ်ဖျးအဂီၢ်ဒီးတၢ်ဆါ
သ့ၣ်ဘၣ်တဖၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ.
ဝူၣ်(Wood)အတၢ်ဃုထံၣ်သ့ၣ်ညါန့ၢ်တၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲဒၣ်လၢပဒိၣ်တြီဃာ်ဝဲတၢ်မၤသ့ၣ်ဘၣ်ဆၣ်တၢ်ဆှၢဃီၤဝဲသ့ၣ် ဘၣ်တဖၣ်ဖဲကီၢ်ပယီၤကီၢ်ဆၢ,လီၤဆီဒၣ်တၢ်ဖဲကလုာ်ဒူၣ်တၢ်ဘၣ်ဂံာ်ဂူာ်အိၣ်ဝဲတၢ်လီၢ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
တၢ်မ့ၢ်ဒိးန့ၢ်ဘၣ်ဝဲတၢ်စဲပနီၣ်ခီဖျိကီၢ်ပယီၤသ့ၣ်ဘၣ်မုၢ်ကျိၤဝဲၤကွာ်တၢ်မၤ(MTE),လၢ(MOECAF)ဝဲၤကျိၤအဖီ လာ်အံၤလံန့ၣ်ဒီးတၢ်ဆှၢဟးထီၣ်သ့ၣ်ဘၣ်ဆူထံကီၢ်အဂၤခဲလၢာ်အံၤကဲထီၣ်ဝဲဖိးသဲစးတၢ်မၤန့ၣ်လီၤ.
အိၤဝဲၤ( Owen)စံးဝဲ,“ဖဲလၢအပူၤကွံာ်အနံၣ်တဆံ(မ့)အနံၣ်တဆံဆူအဖီခိၣ်,ခီဖျိလၢတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤဒ်အံၤသ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်အဃိ(MTE)ဒီးတၢ်မၤသ့ၣ်ခီပနံာ်တဖၣ်ဆှၢဟးထီၣ်ဝဲသ့ၣ်အါန့ၢ်ဒံးတၢ်ပာ်ပနီၣ်ဃာ်အ နီၣ်ဂံၢ်နီၣ်ဖီအိၣ်ဝဲအသိးဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်န့ၣ်လီၤ.”ကီၢ်ပယီၤပဒိၣ်ပာ်ပနီၣ်ဃာ်ဝဲလၢ(၂၀၁၃-၂၀၁၄)နံၣ်အတီၢ်ပူၤကဆှၢဟးထီၣ်ဝဲသ့ၣ်ပဟံၣ် ၁၈၆,၆၅၀ ကူးဘးမံထၢၣ်န့ၣ်လီၤ.ဒ်လဲၣ်ဂ့ၤအိၤဝဲၤစံးဝဲလၢ(၂၀၁၃-၂၀၁၄)နံၣ်အလၢာ် တၢ်ဆှၢဟးထီၣ်ဝဲသ့ၣ်ပဟံၣ် အါန့ၢ်ဒံး (၄၀၀,၀၀၀)ကူးဘးမံထၢၣ်န့ၣ်လီၤ.
ဝူၣ်(Wood)စံးဝဲ,တၢ်ပနီၣ်လၢအဟ့ၣ်ဆူၣ်ထီၣ်ပသးအသဟီၣ်လၢအဟဲခီဖျိပဒိၣ်မ့ၢ်ဝဲစးထီၣ်လၢလါအ့ြဖ့ၣ်(၂၀၁၄)နံၣ်တၢ်ဆှၢဟးထီၣ်သ့ၣ်ဘၣ်ဆူထံကီၢ်အဂၤတဖၣ်လၢအတလဲၤခီဖျိဝဲတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤတဖၣ်
ဘၣ်အံၤဘၣ်တၢ်တြီဃာ်ကွံာ်အီၤန့ၣ်လီၤ.ဘၣ်ဆၣ်ဒီးတၢ်တိာ်ကျဲၤအံၤကကဲထီၣ်လိၣ်ထီၣ်ဝဲဒ်လဲၣ်အဂ့ၢ်တၢ်တသ့ၣ်ညါလီၤတံၢ်ဒံးဘၣ် န့ၣ်လီၤ.
ဘၣ်ဘၣ်ခၠိၣ်လၢတၢ်ကူၣ်လဲမၤကၤကီၢ်ပယီၤသ့ၣ်ဘၣ်တၢ်ကရၢကရိ(Myanmar Timber Merchants’Association)စံးဝဲလၢတၢ်ဆှၢဟးထီၣ်သ့ၣ်ဘၣ်ဆူထံကီၢ်အဂၤအံၤကအါထီၣ်ဝဲ(၃၀)မျးကယၤ ဖဲ(၂၀၁၄)နံၣ်အတီၢ်ပူၤမ့ၢ်လၢပှၤ ဆှၢဟးထီၣ်သ့ၣ်ဘၣ်တဖၣ်ဂုာ်ကျဲးစၢးဆှၢဟးထီၣ်ဝဲသ့ၣ်ဘၣ်ချ့ချ့တချုးလၢတၢ်တြီဃာ်တၢ်အဆၢကတီၢ်တုၤဒံး ဘၣ်န့ၣ်လီၤ.
အဝဲစံးဝဲ,“တၢ်ဆှၢဟးထီၣ်သ့ၣ်ဘၣ်ဆူထံကီၢ်အဂၤအတၢ်ဟဲနုာ်လီၤအိၣ်ဝဲ(၆၀၀)ကကွဲၢ်ဒီလၣ်ဆူ(၈၀၀)ကကွဲၢ်ဒီလၣ်လၢတနံၣ်အတီၢ်ပူၤအံၤဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ်ကတုၤထီၣ်ထီၣ်ဘးဝဲဒၣ်လၢ(၁)ဘံလံယၢၣ်ဒီလၣ်ဖဲတ နံၣ်အံၤအတီၢ်ပူၤ န့ၣ်လီၤ.”
အိၤဝဲၤလၢ( WWF)ဟ့ၣ်ပလီၢ်ဝဲဒၣ်လၢထံကီၢ်အိးထီၣ်အသးလၢထံဂုၤကီၢ်ဂၤတၢ်ဘျၢလီၤစ့အံၤကဟ့ၣ်အါထီၣ်တၢ် ဆီၣ်သနံးလၢသ့ၣ်ပှၢ်န့ၣ်လီၤ.