ကီၢ်ပယီၤအတၢ်လီၤပျံၤလီၤဖုးခူသူၣ်တဖၣ်
ကီၢ်ပယီၤအတၢ်လီၤပျံၤလီၤဖုးခူသူၣ်တဖၣ်
Karen News, 04 Apr 2014
URL: http://karennews.org/2014/04/burmas-hidden-dangers.html/
ပှၤဆူးပှၤဆါလၢမဲၢ်တီတၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ဒၢးတၢ်ဘှီက့ၢ်ဂီၤဒိဝဲၤကျိၤ( Prosthetic Department)ဖဲကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်-ကီၢ်ပယီၤကီၢ်ဆၢထံၣ်ဘၣ်ဝဲအအါကတၢၢ်မ့ၢ်ဝဲပှၤတူၢ်ဘၣ်ခီၣ်ဘၣ်တၢ်ခီဖျိဟီၣ်လးမ့ၣ်ပိၢ်လၢ
အဟဲလၢကီၢ်ပယီၤတဖၣ်န့ၣ်လီၤ.ပှၤလၢအတူၢ်ဘၣ်တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤဟ့ၣ်တၢ်အုၣ်ကီၤလၢစုကဝဲၤတၢ်ဘၣ်ဂံာ်ဂူာ်အနံၣ်ဃုဆံဘျဲၣ်အတီၢ်ပူၤတၢ်သံတၢ်ပှၢ်အနီၣ်ဂံၢ်နီၣ်ဒွးခီဖျိဟီၣ်လးမ့ၣ်ပိၢ်အံၤအိၣ်ဒံး
ဝဲအဖၢမုၢ်န့ၣ်လီၤ.
ပှၤပိာ်ခွါသးပှၢ်ခံဂၤဒီးပိာ်မုၣ်သးပှၢ်တဂၤဆ့ၣ်နီၤဝဲဘှ့ၣ်ဘှီၣ်ဒီးကွၢ်ဝဲတၢ်ဘှီထီၣ်န့ၢ်အဝဲသ့ၣ်အဂီၢ်ခီၣ်အသီတဖၣ်ဖဲမဲၢ်တီတၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ဒၢးအံၤန့ၣ်လီၤ.ပှၤပိာ်ခွါသးပှၢ်ခံဂၤဒီးပိာ်မုၣ်သးပှၢ်တဂၤ
အံၤအခီၣ်တူာ်ကွံာ်ဝဲတဂၤတခီ,ခီဖျိလၢယီၣ်လီၤဘၣ်ဝဲဟီၣ် လးမ့ၣ်ပိၢ်ဖဲကညီကီၢ်စဲၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ.
ဖဲတၢ်ဘိးဘၣ်သ့ၣ်ညါဘ့ၣ်ဘၣ်အလိၤတၢ်ဘှီက့ၢ်ဂီၤဒိဝဲၤကျိၤပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢစးထီၣ်လၢလါဖ့ၣ်ဘြူၤအါရံၤပှၤဆါ(၅၄)ဂၤလၢ အဟဲဆူအဝဲသ့ၣ်အအိၣ်တဖၣ်အံၤအမံၤအသၣ်န့ၣ်လီၤ.ဒီးပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲဒၣ်လၢပှၤ(၅၂) ဂၤအပၣ်ဃုာ်ဒီးပိာ်ခွါသးပှၢ်ခံဂၤဒီးပိာ်မုၣ်သးပှၢ်တဂၤအံၤအစုအခီၣ်ဘၣ်လီၤမၢ်ကွံာ်ဝဲခီဖျိဟီၣ်လးမ့ၣ်ပိၢ်အဃိန့ၣ်လီၤ.
စီၤဒၤနံၤအ့လးစံးဝဲ,“ပှၤလၢအမၤသကိးတၢ်ဒီးယၤဒီးယနီၢ်ကစၢ်ဒၣ်ယဲတ့ထီၣ်စုခီၣ်က့ၢ်ဂီၤဒိ(၂၅၀)မ့(၃၀၀)ခါလၢတနံၣ်အတီၢ်ပူၤန့ၣ်လီၤ.တၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးကဲထီၣ်အသးလၢတၢ်တပာ်သူၣ်ပာ်သးတဖၣ်ဒီးတၢ်
ဆါလၢအဟဲပၣ်ဃုာ်ဖဲမိၢ်ဟၢဖၢပူၤတဖၣ်အနီၣ်ဂံၢ်အိၣ်ဝဲစှၤကိာ်ဖိန့ၣ်လီၤ.ဘၣ်ဆၣ်ဒီးအါဒၣ်တက့ၢ်ပှၤလၢအစုအခီၣ်လီၤမၢ်ကွံာ်တဖၣ်အံၤအိၣ်ဟဲကဲထီၣ်အသးခီဖျိဟီၣ်လးမ့ၣ်ပိၢ်န့ၣ်လီၤ.စုခီၣ်က့ၢ်ဂီၤဒိသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ
ဟဲလၢခၤဘိဒံယါထံကီၢ်န့ၣ်လီၤ.မ့မ့ၢ်ကံၢ်ဒုၣ်ဒီးခီၣ်လိာ်ဃံလၢတၢ်တ့အီၤလၢယွၤခၣ်စိအလုၤအယဲၤ(fiberglass)ဟဲလၢဝ့ၢ်ဘီကီး,ဖဲလၢသ့ၣ်လၢတၢ်ကဒုးစဲတံၢ်လိာ်တၢ်အဂီၢ်အံၤဟဲလၢကီၢ်ပယီၤန့ၣ်လီၤ.”
စီၤဒၤနံၤအ့လးစံးစ့ၢ်ကီးဝဲ,“တၢ်တ့ထီၣ်စုခီၣ်က့ၢ်ဂီၤဒိသ့ၣ်တဖၣ်အံၤဟ့ၣ်ယၤတၢ်သူၣ်မံသးမုာ်မ့ၢ်လၢတၢ်လၢယတ့ထီၣ်သ့ၣ်တ ဖၣ်အံၤကမၤစၢၤပှၤကမျၢၢ်အဃိန့ၣ်လီၤ.”
(၂၀၁၂) နံၣ်တၢ်ပာ်ဖျါခီဖျိကညီဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်ကရူၢ်(KHRG)လၢအခိၣ်တီမ့ၢ်ဝဲ‘Uncertain Ground: Land mines in Eastern Burma,’အံၤမၤနီၣ်မၤဃါဝဲဒၣ်လၢဟီၣ်ခိၣ်ဒီတဘ့ၣ်အပူၤဟီၣ်လးမ့ၣ်ပိၢ်အိၣ် အါကတၢၢ်တၢ်လီၢ်န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်န့ၣ်လီၤ.
တၢ်ခိးကွၢ်ဟီၣ်လးမ့ၣ်ပိၢ်ကရၢ(Landmine Monitor)လၢအမ့ၢ်ကရၢသဘျ့လၢခိးကွၢ်ထွဲဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်ဟီၣ်လးမ့ၣ်ပိၢ်လၢ(၁၆)နံၣ်အံၤစံးဝဲဒၣ်လၢစးထီၣ်လၢ(၁၉၉၉-၂၀၁၂)နံၣ်ပှၤဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးခီဖျိဟီၣ်လးမ့ၣ်ပိၢ်ဖဲ
ကီၢ်ပယီၤအပူၤအံၤအိၣ်ဝဲ(၃,၃၄၉)ဂၤ ဒီးပှၤလၢအသံဝဲခီဖျိဟီၣ်လးမ့ၣ်ပိၢ်အိၣ်ဝဲ(၃၁၉)ဂၤန့ၣ်လီၤ.
ဟီၣ်လးမ့ၣ်ပိၢ်အံၤလီၤဆီဒၣ်တၢ်မ့ၢ်တၢ်လၢအမၤအၢမၤသီခူသူၣ်တၢ်,မ့ၢ်လၢအဝဲသ့ၣ်မၤဘၣ်ဒိဝဲပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်ဖိတကးဒံးဘၣ်မၤဘၣ်ဒိစ့ၢ်ကီးအဝဲသ့ၣ်အဟံၣ်ဖိဃီဖိဒီတဒူၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ.ပှၤလၢအတူၢ်ဘၣ်တၢ်တ
ဖၣ်တဲဖျါထီၣ်အတၢ်သးတမုာ်အဂ့ၢ်ခီဖျိဒ်သိးလၢညါအဝဲသ့ၣ်ဖံးတၢ်မၤတၢ်လုၢ်အီၣ်လုၢ်အီအပှၤဟံၣ်ဖိဃီဖိအသိးမၤဝဲတသ့လၢၤဘၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ.
ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်ဒီးလီၢ်ကဝီၤတၢ်ခိးကွၢ်ဟီၣ်လးမ့ၣ်ပိၢ်တၢ်ကရၢကရိတဖၣ်ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢတၢ်ဆီလီၤမ့ၣ်ပိၣ်ဖဲကီၢ်ပယီၤအပူၤအံၤအိၣ်ဒံးဝဲအဖၢမုၢ်န့ၣ်လီၤ.
ဖဲ(၂၀၁၂)နံၣ်တၢ်ခိးကွၢ်ထွဲဟီၣ်လးမ့ၣ်ပိၢ်အတၢ်ပာ်ဖျါအပူၤဘီမုၢ်စၢဖှိၣ်ကရၢခၢၣ်စးလီၤဆီ( Mr Quintana)ဃ့ထီၣ်ဝဲပဒိၣ်လၢကမၤသကိးတၢ်ဒီးဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်တၢ်ကရၢကရိတဖၣ်ဒ်သိးကမၤအိၣ်ထီၣ်ဝဲတၢ်တိာ် ကျဲၤမူးမူးနီၢ်နီၢ်လၢကမၤကတၢၢ်ကွံာ်တၢ်စူးကါဟီၣ်လးမ့ၣ်ပိၢ်တဖၣ်ဒီးပာ်ဖျါထီၣ်အဝဲသ့ၣ်အတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤ,ပၣ်ဃုာ်ဒီးတၢ်မၤရှဲကွံၤဟီၣ်လးမ့ၣ်ပိၢ်လၢအိၣ်ဒီးကျိၤကျဲလီၤတံၢ်လီၤဆဲးဒီးတၢ်ဟ့ၣ်မၤစၢၤက့ၤပှၤ တူၢ်ဘၣ်တၢ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
ပှၤသဝီဖိဖဲကညီကီၢ်စဲၣ်တဖၣ်အဲၣ်ဒိးဝဲလၢပဒိၣ်ကမၤရှဲကွံာ်ဟီၣ်လးမ့ၣ်ပိၢ်တဖၣ်ဒ်သိးတနံၤအဂီၢ်တၢ်လဲၤဖံးအီၣ်မၤအီၣ်တၢ်အပူၤအဝဲသ့ၣ်အသုတအိၣ်ဒီးတၢ်ပျံၤတၢ်ဖုးတဂ့ၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
အဟဲလၢကီၢ်ပယီၤတဖၣ်န့ၣ်လီၤ.ပှၤလၢအတူၢ်ဘၣ်တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤဟ့ၣ်တၢ်အုၣ်ကီၤလၢစုကဝဲၤတၢ်ဘၣ်ဂံာ်ဂူာ်အနံၣ်ဃုဆံဘျဲၣ်အတီၢ်ပူၤတၢ်သံတၢ်ပှၢ်အနီၣ်ဂံၢ်နီၣ်ဒွးခီဖျိဟီၣ်လးမ့ၣ်ပိၢ်အံၤအိၣ်ဒံး
ဝဲအဖၢမုၢ်န့ၣ်လီၤ.
ပှၤပိာ်ခွါသးပှၢ်ခံဂၤဒီးပိာ်မုၣ်သးပှၢ်တဂၤဆ့ၣ်နီၤဝဲဘှ့ၣ်ဘှီၣ်ဒီးကွၢ်ဝဲတၢ်ဘှီထီၣ်န့ၢ်အဝဲသ့ၣ်အဂီၢ်ခီၣ်အသီတဖၣ်ဖဲမဲၢ်တီတၢ်ဟ့ၣ်ကသံၣ်ဒၢးအံၤန့ၣ်လီၤ.ပှၤပိာ်ခွါသးပှၢ်ခံဂၤဒီးပိာ်မုၣ်သးပှၢ်တဂၤ
အံၤအခီၣ်တူာ်ကွံာ်ဝဲတဂၤတခီ,ခီဖျိလၢယီၣ်လီၤဘၣ်ဝဲဟီၣ် လးမ့ၣ်ပိၢ်ဖဲကညီကီၢ်စဲၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ.
ဖဲတၢ်ဘိးဘၣ်သ့ၣ်ညါဘ့ၣ်ဘၣ်အလိၤတၢ်ဘှီက့ၢ်ဂီၤဒိဝဲၤကျိၤပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢစးထီၣ်လၢလါဖ့ၣ်ဘြူၤအါရံၤပှၤဆါ(၅၄)ဂၤလၢ အဟဲဆူအဝဲသ့ၣ်အအိၣ်တဖၣ်အံၤအမံၤအသၣ်န့ၣ်လီၤ.ဒီးပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲဒၣ်လၢပှၤ(၅၂) ဂၤအပၣ်ဃုာ်ဒီးပိာ်ခွါသးပှၢ်ခံဂၤဒီးပိာ်မုၣ်သးပှၢ်တဂၤအံၤအစုအခီၣ်ဘၣ်လီၤမၢ်ကွံာ်ဝဲခီဖျိဟီၣ်လးမ့ၣ်ပိၢ်အဃိန့ၣ်လီၤ.
စီၤဒၤနံၤအ့လးစံးဝဲ,“ပှၤလၢအမၤသကိးတၢ်ဒီးယၤဒီးယနီၢ်ကစၢ်ဒၣ်ယဲတ့ထီၣ်စုခီၣ်က့ၢ်ဂီၤဒိ(၂၅၀)မ့(၃၀၀)ခါလၢတနံၣ်အတီၢ်ပူၤန့ၣ်လီၤ.တၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးကဲထီၣ်အသးလၢတၢ်တပာ်သူၣ်ပာ်သးတဖၣ်ဒီးတၢ်
ဆါလၢအဟဲပၣ်ဃုာ်ဖဲမိၢ်ဟၢဖၢပူၤတဖၣ်အနီၣ်ဂံၢ်အိၣ်ဝဲစှၤကိာ်ဖိန့ၣ်လီၤ.ဘၣ်ဆၣ်ဒီးအါဒၣ်တက့ၢ်ပှၤလၢအစုအခီၣ်လီၤမၢ်ကွံာ်တဖၣ်အံၤအိၣ်ဟဲကဲထီၣ်အသးခီဖျိဟီၣ်လးမ့ၣ်ပိၢ်န့ၣ်လီၤ.စုခီၣ်က့ၢ်ဂီၤဒိသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ
ဟဲလၢခၤဘိဒံယါထံကီၢ်န့ၣ်လီၤ.မ့မ့ၢ်ကံၢ်ဒုၣ်ဒီးခီၣ်လိာ်ဃံလၢတၢ်တ့အီၤလၢယွၤခၣ်စိအလုၤအယဲၤ(fiberglass)ဟဲလၢဝ့ၢ်ဘီကီး,ဖဲလၢသ့ၣ်လၢတၢ်ကဒုးစဲတံၢ်လိာ်တၢ်အဂီၢ်အံၤဟဲလၢကီၢ်ပယီၤန့ၣ်လီၤ.”
စီၤဒၤနံၤအ့လးစံးစ့ၢ်ကီးဝဲ,“တၢ်တ့ထီၣ်စုခီၣ်က့ၢ်ဂီၤဒိသ့ၣ်တဖၣ်အံၤဟ့ၣ်ယၤတၢ်သူၣ်မံသးမုာ်မ့ၢ်လၢတၢ်လၢယတ့ထီၣ်သ့ၣ်တ ဖၣ်အံၤကမၤစၢၤပှၤကမျၢၢ်အဃိန့ၣ်လီၤ.”
(၂၀၁၂) နံၣ်တၢ်ပာ်ဖျါခီဖျိကညီဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်ကရူၢ်(KHRG)လၢအခိၣ်တီမ့ၢ်ဝဲ‘Uncertain Ground: Land mines in Eastern Burma,’အံၤမၤနီၣ်မၤဃါဝဲဒၣ်လၢဟီၣ်ခိၣ်ဒီတဘ့ၣ်အပူၤဟီၣ်လးမ့ၣ်ပိၢ်အိၣ် အါကတၢၢ်တၢ်လီၢ်န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်န့ၣ်လီၤ.
တၢ်ခိးကွၢ်ဟီၣ်လးမ့ၣ်ပိၢ်ကရၢ(Landmine Monitor)လၢအမ့ၢ်ကရၢသဘျ့လၢခိးကွၢ်ထွဲဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်ဟီၣ်လးမ့ၣ်ပိၢ်လၢ(၁၆)နံၣ်အံၤစံးဝဲဒၣ်လၢစးထီၣ်လၢ(၁၉၉၉-၂၀၁၂)နံၣ်ပှၤဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးခီဖျိဟီၣ်လးမ့ၣ်ပိၢ်ဖဲ
ကီၢ်ပယီၤအပူၤအံၤအိၣ်ဝဲ(၃,၃၄၉)ဂၤ ဒီးပှၤလၢအသံဝဲခီဖျိဟီၣ်လးမ့ၣ်ပိၢ်အိၣ်ဝဲ(၃၁၉)ဂၤန့ၣ်လီၤ.
ဟီၣ်လးမ့ၣ်ပိၢ်အံၤလီၤဆီဒၣ်တၢ်မ့ၢ်တၢ်လၢအမၤအၢမၤသီခူသူၣ်တၢ်,မ့ၢ်လၢအဝဲသ့ၣ်မၤဘၣ်ဒိဝဲပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်ဖိတကးဒံးဘၣ်မၤဘၣ်ဒိစ့ၢ်ကီးအဝဲသ့ၣ်အဟံၣ်ဖိဃီဖိဒီတဒူၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ.ပှၤလၢအတူၢ်ဘၣ်တၢ်တ
ဖၣ်တဲဖျါထီၣ်အတၢ်သးတမုာ်အဂ့ၢ်ခီဖျိဒ်သိးလၢညါအဝဲသ့ၣ်ဖံးတၢ်မၤတၢ်လုၢ်အီၣ်လုၢ်အီအပှၤဟံၣ်ဖိဃီဖိအသိးမၤဝဲတသ့လၢၤဘၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ.
ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်ဒီးလီၢ်ကဝီၤတၢ်ခိးကွၢ်ဟီၣ်လးမ့ၣ်ပိၢ်တၢ်ကရၢကရိတဖၣ်ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢတၢ်ဆီလီၤမ့ၣ်ပိၣ်ဖဲကီၢ်ပယီၤအပူၤအံၤအိၣ်ဒံးဝဲအဖၢမုၢ်န့ၣ်လီၤ.
ဖဲ(၂၀၁၂)နံၣ်တၢ်ခိးကွၢ်ထွဲဟီၣ်လးမ့ၣ်ပိၢ်အတၢ်ပာ်ဖျါအပူၤဘီမုၢ်စၢဖှိၣ်ကရၢခၢၣ်စးလီၤဆီ( Mr Quintana)ဃ့ထီၣ်ဝဲပဒိၣ်လၢကမၤသကိးတၢ်ဒီးဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်တၢ်ကရၢကရိတဖၣ်ဒ်သိးကမၤအိၣ်ထီၣ်ဝဲတၢ်တိာ် ကျဲၤမူးမူးနီၢ်နီၢ်လၢကမၤကတၢၢ်ကွံာ်တၢ်စူးကါဟီၣ်လးမ့ၣ်ပိၢ်တဖၣ်ဒီးပာ်ဖျါထီၣ်အဝဲသ့ၣ်အတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤ,ပၣ်ဃုာ်ဒီးတၢ်မၤရှဲကွံၤဟီၣ်လးမ့ၣ်ပိၢ်လၢအိၣ်ဒီးကျိၤကျဲလီၤတံၢ်လီၤဆဲးဒီးတၢ်ဟ့ၣ်မၤစၢၤက့ၤပှၤ တူၢ်ဘၣ်တၢ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
ပှၤသဝီဖိဖဲကညီကီၢ်စဲၣ်တဖၣ်အဲၣ်ဒိးဝဲလၢပဒိၣ်ကမၤရှဲကွံာ်ဟီၣ်လးမ့ၣ်ပိၢ်တဖၣ်ဒ်သိးတနံၤအဂီၢ်တၢ်လဲၤဖံးအီၣ်မၤအီၣ်တၢ်အပူၤအဝဲသ့ၣ်အသုတအိၣ်ဒီးတၢ်ပျံၤတၢ်ဖုးတဂ့ၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.