တၢ်မၢညၣ်တဘ့ၣ်ထီၣ်သ့ၣ်ခံဒီးကီၢ်ပယီၤတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့အကျိၤအကျဲ
တၢ်မၢညၣ်တဘ့ၣ်ထီၣ်သ့ၣ်ခံဒီးကီၢ်ပယီၤတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့အကျိၤအကျဲ
The Nation, 30 May 2015
URL: http://www.nationmultimedia.com/opinion/Asking-a-fish-to-climb-a-tree-and-Myanmars-educati-30261251.html
တၢ်ရၤလီၤဝဲတၢ်ဂီၤလီၤနံၤ(ကၤတိ)ခီဖျိကွဲၤဟူထံၣ်တၢ်ကစီၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ.တၢ်ဂီၤလီၤနံၤအံၤပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲသ့ၣ်တထူၣ်,ကၠိခိၣ်တဂၤဒီးဆၣ်ဖိကီၢ်
ဖိအကလုာ်ကလုာ်ရဲၣ်လီၤအသး,ပၣ်ဃုာ်ဒီးညၣ်ထူတဘ့ၣ်,ကဆီတဒုဒီးဆှီတဒုန့ၣ်လီၤ.ကၠိခိၣ်စံးဝဲ"ဒ်သိးပမၤတၢ်ဃုထၢလၢအဘၣ်ဘျိး
ဘၣ်ဒါကသ့အဂီၢ်ပှၤကိးဂၤဒဲးကဘၣ်နုာ်လီၤတၢ်ဒိးစဲးတခါဃီန့ၣ်လီၤ.ဝံသးစူၤထီၣ်သ့ၣ်တထူၣ်အံၤန့ၣ်တက့ၢ်."ဖဲလၢတၢ်ဂီၤလီၤနံၤ(ကၤတိ)
အဖီလာ်ကွဲးလီၤဃာ်ဝဲ(Albert Einstein)အတၢ်ကတိၤ-ပှၤကိးဂၤဒဲးမ့ၢ်ပှၤလၢအဖၠဲးလီၤဆီ"န့ၣ်လီၤ.ဘၣ်ဆၣ်ဒီးနမ့ၢ်ဆၢတဲာ်ညၣ်တဘ့ၣ်အ
တၢ်သ့တၢ်ဘၣ်လၢကထီၣ်ဝဲသ့ၣ်တထူၣ်အံၤန့ၣ်ဒီး,လၢအတၢ်အိၣ်မူကျဲဒီတဘိအပူၤကနာ်ဝဲဒၣ်လၢအဝဲမ့ၢ်ပှၤငီငး,ပှၤလၢအတၢ်ကူၣ်တၢ်ဆး
တအိၣ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ.
ဟီၣ်စါလၢအမ့ၢ်ပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဖိလၢကရ့ၣ်နံၣ်ဒဲကဝီၤ(၁)ဖဲကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်ကလံၤစိးတဂၤအံၤလီၤဂာ်ဒ်ညၣ်ထူလၢကျဲးစၢးထီၣ်ဝဲသ့ၣ်တထူၣ်
အံၤန့ၣ်လီၤ.ဟီၣ်စါလၢအသးအိၣ်ဝဲ(၁၇)နံၣ်,အိၣ်ဒီးတၢ်ယူးယီၣ်ပာ်ကဲ(ယ့ၣ်ကၠ့)ဒီးအိၣ်ဒီးတၢ်နာ်န့ၢ်လီၤအသးတဂၤအံၤဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဝဲ
ဒၣ်ဒီးတၢ်ဂ့ၢ်ကီတမံၤဖဲအပူၤကွံာ်တနံၣ်န့ၣ်လီၤ.အဝဲမ့ၢ်ဖျိထီၣ်တီၤထီကၠိဖဲဒဲကဝီၤအပူၤဒၣ်လဲာ်အဖျိထီၣ်ကၠိလံာ်အုၣ်သးအံၤတၢ်တပာ်ပနီၣ်
အီၤလၢကီၢ်ပယီၤလၢအမ့ၢ်အထံအကီၢ်ဒၣ်ဝဲ(မ့တမ့ၢ်)ကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်လၢအမ့ၢ်ထံကီၢ်လၢဟဲအိၣ်ကဒုဝဲအံၤန့ၣ်ဘၣ်.ခီဖျိလၢတၢ်ဂ့ၢ်ဒ်အံၤအဃိ
အဝဲက့ၤကဒါက့ၤဆူကီၢ်ပယီၤဒ်သိးကကျဲးစၢးနုာ်လီၤဝဲဆူကီၢ်ပဒိၣ်အတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့အကျိၤအကျဲဒ်သိးကဒိးန့ၢ်ဘၣ်ဝဲတီၤထီကၠိဖျိ
လံာ်အုၣ်သးအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
အဝဲစံးဝဲ"ယက့ၤကဒါက့ၤဆူကီၢ်ပယီၤဖဲအပူၤကွံာ်တၢ်ယီၤခါအကတီၢ်ဒီးကျဲးစၢးဒ်သိးကထီၣ်ဘၣ်အတီၤ(၁၀)အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.ကၠိခိၣ်စံးဝဲလၢ
ယဘၣ်ဒိးစဲး(၉)တီၤတၢ်မၤလိအလံာ်ကိးဘ့ၣ်ဒဲးန့ၣ်လီၤ.ဘၣ်ဆၣ်ဒီးတၢ်မၤလိလံာ်ကိးဘ့ၣ်ဒဲးအလံာ်ညိၣ်သိၣ်ဒိသ့ၣ်တဖၣ်လီၤဆီဝဲဒၣ်ဒိၣ်
မးန့ၣ်လီၤ.လၢတၢ်န့ၣ်အဃိယတနုာ်လီၤဒိးစဲးလၢၤဘၣ်ဒီးယဃုထၢလၢယကဟဲက့ၤကဒါက့ၤဆူဒဲကဝီၤန့ၣ်လီၤ."
လံာ်ညိၣ်သိၣ်ဒိအံၤမ့ၢ်တၢ်ဂ့ၢ်ကီထဲတခါဧိၤလၢပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲကၠိဖိလၢအက့ၤကဒါက့ၤသ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ.ပှၤဘၣ်ကီ
ဘၣ်ခဲဖိအါဒၣ်တက့ၢ်မ့ၢ်ဝဲကညီကလုာ်ဒူၣ်လၢတမၤလိဘၣ်ဝဲပယီၤကျိာ်ဘၣ်.လၢန့ၣ်အမဲာ်ညါအဝဲသ့ၣ်တကတိၤစ့ၢ်ကီးပယီၤကျိာ်လၢအဝဲ
သ့ၣ်အဟံၣ်ဒူၣ်ဖိထၢဖိအကျါ(မ့)လၢအဝဲသ့ၣ်အခိၣ်အဃၢၤအကျါဘၣ်န့ၣ်လီၤ.ဒ်လဲၣ်ဂ့ၤကီၢ်ပယီၤတၢ်နုာ်လီၤတီၤကၠိအတၢ်ဒိးစဲးအံၤမ့ၢ်ထဲ
ဒၣ်လၢပယီၤကျိာ်န့ၣ်လီၤ.
တၢ်လိၣ်ဘၣ်ဒိးစဲးတၢ်နုာ်လီၤကၠိအဂီၢ်အတၢ်ဒိးစဲးခီဖျိကျိာ်လၢတၢ်တညီနုၢ်သူအီၤဒီးဒိးသန့ၤထီၣ်အသးလၢလံာ်ညိၣ်သိၣ်ဒိလၢတၢ်တညီနုၢ်
မၤလိဘၣ်အီၤအံၤမ့ၢ်တၢ်တြီမၤတံာ်တာ်ဖးဒိၣ်တမံၤလၢပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဖိလၢအက့ၤကဒါက့ၤသ့ၣ်တဖၣ်ကဒိးန့ၢ်ဘၣ်ပဒိၣ်တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်
သ့အကျိၤအကျဲအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.ပှၤလၢအနုာ်လီၤဒိးစဲးဝဲတၢ်နုာ်လီၤကၠိအဂီၢ်တၢ်ဒိးစဲးသ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဝဲဒၣ်ဒီးတၢ်ဆီလီၤပာ်လီၤအီၤ
ဖဲကၠိအတီၤလၢတဘၣ်ဘျိးဘၣ်ဒါဒီးအဝဲသ့ၣ်အသးနံၣ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ.တၢ်အံၤမၤဘၣ်ဒိဝဲဖိသၣ်အတၢ်မၤလိ,တၢ်ရ့လိာ်မုာ်လိာ်ဒီးခိၣ်နူာ်အ
တၢ်ဒိၣ်ထီၣ်ထီထီၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.ပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဖိသၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ကကဲထီၣ်က့ၤပှၤသ့ၣ်တဖၣ်လၢတအဲၣ်ဒိးမၤလိလၢၤတၢ်ကူၣ်ဘၣ်
ကူၣ်သ့နီတမံၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ.တၢ်အံၤဒုးအိၣ်ထီၣ်က့ၤတၢ်ဂ့ၢ်ကီဘၣ်ဃးတၢ်ဒီသဒၢဖိသၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.တၢ်ဆီလီၤပာ်လီၤဖိသၣ်လၢကၠိအံၤ
ဘၣ်တၢ်အၢၣ်လီၤတူၢ်လိာ်ဝဲဒၣ်လၢအမ့ၢ်ကျိၤကျဲဂ့ၤဒိၣ်မးလၢကဒီသဒၢအဝဲသ့ၣ်တဖၣ်လၢတၢ်မၤပယွဲအီၤန့ၣ်လီၤ.
ဖဲတယံာ်ဒံးဘၣ်(Save The Children)လၢကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်ထုးထီၣ်ရၤလီၤဝဲအတၢ်ဃုထံၣ်သ့ၣ်ညါန့ၢ်တၢ်လၢအခိၣ်တီမ့ၢ်ဝဲဒၣ်"Beyond Access
"န့ၣ်လီၤ.တၢ်ဃုထံၣ်သ့ၣ်ညါန့ၢ်တၢ်အံၤပာ်ဖျါဝဲဒၣ်လၢပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲကၠိဖိသ့ၣ်တဖၣ်ကျဲးစၢးဝဲဒ်သိးကဒိးန့ၢ် ဘၣ်ဝဲပဒိၣ်တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်
သ့အကျိၤအကျဲန့ၣ်လီၤ.ဘၣ်ဆၣ်ဒီးအဝဲသ့ၣ်မ့ၢ်အိၣ်ဒီးတၢ်မၤနၢၤလၢအတၢ်ကျဲးစၢးအဖီခိၣ်ဒၣ်လဲာ်,အဝဲသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ
တအိၣ်ဝဲဘၣ်န့ၣ်လီၤ.တၢ်လၢအတၤတၢ်ဒီးအဝဲသ့ၣ်တဖၣ်မ့ၢ်ဝဲတၢ်ဂ့ၢ်ကီလၢအဘၣ်ထွဲဘၣ်ဃးဒီးတၢ်သိၣ်လိအကျိၤအကျဲသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်
လီၤ.
ပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲကၠိဖိသ့ၣ်တဖၣ်ဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်မၤလိမၤဒီးခီဖျိ(student-centred)တၢ်ပာ်တၢ်သးစဲအဒိၣ်ကတၢၢ်လၢကၠိဖိအတၢ်လိၣ်ဘၣ်ဒီး
အတၢ်သူၣ်အိၣ်သးအိၣ်အဖီခိၣ်ဒီးတၢ်နုာ်လီၤပၣ်ဃုာ်ဖဲတၢ်မၤလိအပူၤဖဲအကြၢးအဘၣ်န့ၣ်လီၤ.ဘၣ်ဆၣ်ကီၢ်ပယီၤကၠိအတၢ်သိၣ်လိအကျိၤ
အကျဲမ့ၢ်ဝဲတၢ်တိၢ်ရူးသံလံာ်ဖဲလၢခီလ့ၣ်ကၠိဒီးဖၠၣ်စိမိၤကၠိအပတီၢ်တဖၣ်ဒၣ်လဲာ်န့ၣ်လီၤ.
ကီၢ်ပဒိၣ်တအဲၣ်ဒိးပာ်ပနီၣ်ဝဲပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဖိအတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ဘၣ်န့ၣ်လီၤ.ဖဲ(TBC)တၢ်ကရၢကရိပာ်ဖျါဘၣ်ဃး'ပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲ
ဖိစံးတၢ်မနုၤလဲၣ်'တၢ်ပာ်ဖျါအပူၤအိၣ်ဖျါစ့ၢ်ကီးဝဲဒၣ်လၢဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဒဲကဝီၤအတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့မ့ၢ်တၢ်လၢာ်ဘူၣ်လၢာ်စ့ာ်စှၤဝဲဘၣ်ဆၣ်
ပတီၢ်ထီၣ်ဘးဝဲအဃိပှၤလူၤဝဲအါန့ၢ်ဒံးကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးဒူသဝီအတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့လၢတၢ်လၢာ်ဘူၣ်လၢာ်စ့ာ်အါဒီးအပတီၢ်တ
ထီၣ်ဘးဘၣ်အံၤန့ၣ်လီၤ.
ပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဖိအါဒံအါဂၤပာ်ဖျါထီၣ်အတၢ်သးအိၣ်မၤလိန့ၢ်တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ဒ်သိးကက့ၤမၤစၢၤကီၢ်ပယီၤလီၢ်ကဝီၤပှၤတဝၢလၢအဘၣ်
လဲၤခီဖျိတၢ်ကီတၢ်ခဲတဖၣ်န့ၣ်လီၤ.နီၢ်မုၢ်လၢအသးအိၣ်(၁၁)နံၣ်စံးဝဲ"ယအဲၣ်းဒိးကဲထီၣ်ကသံၣ်သရၣ်မုၢ်တဂၤလၢအမၤဘျါပှၤဆါတဖၣ်န့ၣ်
လီၤ.ဖိသၣ်သ့ၣ်တဖၣ်မ့ၢ်ပှဲၤဒီးတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့န့ၣ်ဒီးအဝဲသ့ၣ်မၤလိတၢ်သ့ဝဲန့ၣ်လီၤ."ကၠိဖိလၢအဂၤသ့ၣ်တဖၣ်အဲၣ်ဒိးကဲထီၣ်ဝဲကၠိသ
ရၣ်/မုၣ်တဖၣ်မ့ၢ်လၢသဝီသ့ၣ်တဖၣ်အပူၤကၠိသရၣ်/မုၣ်တအိၣ်ဘၣ်အဃိ(မ့)အဲၣ်ဒိးကဲထီၣ်ဝဲပှၤသူၣ်ထီၣ်ဘှီထီၣ်တၢ်ဖိမ့ၢ်လၢတၢ်သူၣ်ထီၣ်
ဘှီထီၣ်ဖဲကီၢ်ပယီၤအပူၤတဖၣ်အပတီၢ်တထီၣ်ဘးဘၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ.
ကဖီဆှံလၢအမ့ၢ်ဒဲကဝီၤတီၤထီကၠိအကၠိခိၣ်တဂၤစံးဝဲဒၣ်လၢကၠိဖိလၢအဒိၣ်တဖၣ်ဒီးကၠိဖိလၢအဖျိထီၣ်ကၠိတဖၣ်နုာ်လီၤပၣ်ဃုာ်ဖဲတၢ်မၤလဲၤ
ထီၣ်လဲၤထီကီၢ်ပယီၤသ့ဝဲန့ၣ်လီၤ.
ဒ်လဲၣ်ဂ့ၤ,ခဲကနံၣ်အံၤလၢတၢ်ပတံထီၣ်ခီလ့ၣ်ကၠိ(မ့)တၢ်ပတံထီၣ်တၢ်ဖံးတၢ်ဖံးတၢ်မၤလၢပှၤဖျိထီၣ်တီၤထီကၠိသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်ဒဲကဝီၤတီၤထီ
ကၠိအလံာ်အုၣ်သးအံၤတၢ်တပာ်ပနီၣ်အီၤလၢကီၢ်ပယီၤအပူၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ.တၢ်အံၤမၤဘၣ်ဒိအဝဲသ့ၣ်အတၢ်ဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်လုၢ်အီၣ်သးသမူအ
တၢ်ဖံးတၢ်မၤတဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
ဖဲလါစဲးပထ့ဘၢၣ်(၂၀၁၄)နံၣ်အတီၢ်ပူၤဘျီၣ်ဒိၣ်တူၢ်လိာ်ဝဲဒၣ်တၢ်ဘျၢသဲစးဘၣ်ဃးဒီကလုာ်တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့အံၤန့ၣ်လီၤ.သ့လွ့ၣ်လၢ
(NNER)စံးဝဲ,"ဒီကလုာ်တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့အတၢ်ဘျၢသဲစးအံၤဘၣ်တၢ်ပၢဆှၢရဲၣ်ကျဲၤအီၤခီဖျိဒီကလုာ်တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ခီမ့ရှၢၣ်လၢပ
ဒိၣ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်အီၤအံၤန့ၣ်လီၤ.ပဒိၣ်အကိတိာ်ခိၣ်တဖၣ်မ့ၢ်ပှၤလၢအဆ့ၣ်နီၤဖဲခီမ့ရှၢၣ်န့ၣ်လီၤ.တၢ်ဘျၢသဲစးအံၤအဖီခိၣ်ဒံၣ်မိၣ်ခြ့ၣ်တံးအ
တၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်တဖၣ်တအိၣ်ဝဲဘၣ်,ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိအခွဲးအယာ်တအိၣ်ဝဲဘၣ်ဒီးတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့အတၢ်သဘျ့စ့ၢ်ကီးတအိၣ်ဝဲဘၣ်န့ၣ်လီၤ."
ကၠိဖိ,လီၢ်ကဝီၤကရၢသဘျ့တဖၣ်ဒီးပှၤတဝၢတၢ်ကရၢကရိတဖၣ်ထီဒါဝဲတၢ်ဘျၢသဲစးပတြီာ်အံၤန့ၣ်လီၤ.တၢ်ဂ့ၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်ဘၣ်ဘှီလၢ
တၢ်ပာ်တၢ်သးစဲတဖၣ်မ့ၢ်ဝဲတၢ်ကွၢ်ကဒါက့ၤလံာ်ညိၣ်သိၣ်သိဒီးတၢ်ဟ့ၣ်နီၤလီၤမူဒါဆူဟီၣ်ကဝီၤတဖၣ်,တၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်လၢတၢ်ကသိၣ်လိဘၣ်
နီၢ်ကစၢ်ဒၣ်ဝဲအကျိာ်(မိၢ်အကျိာ်),တၢ်တြီဝဲကၠိဖိတဖၣ်အတၢ်အိၣ်ဖှိၣ်ရိဖှိၣ်ထီၣ်သး,ဒီးဒီကလုာ်တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ခီမ့ရှၢၣ်အတၢ်စိတၢ်က
မီၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤဘၣ်တၢ်သ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ်ပာ်အီၤလၢအအိၣ်ဝဲဒၣ်လၢထံကီၢ်အတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤအဖီလာ်န့ၣ်လီၤ.
ဟီၣ်စါဟဲက့ၤကဒါက့ၤဆူကရ့ၣ်နံၣ်ဒဲကဝီၤ(၁)ဒီးဟံးဃာ်ဂၢၢ်ကျၢၤဝဲအတၢ်ကွၢ်စိသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ"ယတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့မ့ၢ်လၢပှဲၤဝဲန့ၣ်ဒီး
ယအဲၣ်ဒိးမၤလၢပှဲၤယတၢ်မုၢ်လၢ်ကွၢ်စိတမံၤန့ၣ်လီၤ."
ခဲကနံၣ်အံၤအတၢ်တိာ်ပာ်အိၣ်လၢကလဲၤဝဲဆူကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်ကီၢ်ဆၢအဝ့ၢ်လၢတၢ်ဒ့ၣ်စၢၤယံၤဝဲ(၆၀၀)ကံလိမံထၢၣ်န့ၣ်လီၤ.အဝဲစံးဝဲ"ယကဂုာ်
ကျဲးစၢးနုာ်လီၤမၤလိတၢ်ဖဲကၠိတဖျၢၣ်ဖျၢၣ်ဖဲမဲၢ်ဆီးအပူၤ(မ့)ကၠိလၢအဂၤတဖၣ်န့ၣ်လီၤ.ယမၤလိတၢ်မ့ၢ်ဝံၤန့ၣ်ဒီးယတိာ်ပာ်လၢယကမၤတၢ်ဖဲတၢ်
ကရၢကရိတခါအပူၤန့ၣ်လီၤ.လၢန့ၣ်ဝံၤအလီၢ်ခံ,ယတၢ်တိာ်ပာ်အိၣ်လၢယကဂဲၤ လိာ်မၤတၢ်လၢထံရူၢ်ကီၢ်သဲးတဆီဘၣ်တဆီန့ၣ်လီၤ." တၢ်အံၤ
မ့ၢ်ဝဲအဝဲအတၢ်မုၢ်လၢ်ကွၢ်စိန့ၣ်လီၤ.
ဖိအကလုာ်ကလုာ်ရဲၣ်လီၤအသး,ပၣ်ဃုာ်ဒီးညၣ်ထူတဘ့ၣ်,ကဆီတဒုဒီးဆှီတဒုန့ၣ်လီၤ.ကၠိခိၣ်စံးဝဲ"ဒ်သိးပမၤတၢ်ဃုထၢလၢအဘၣ်ဘျိး
ဘၣ်ဒါကသ့အဂီၢ်ပှၤကိးဂၤဒဲးကဘၣ်နုာ်လီၤတၢ်ဒိးစဲးတခါဃီန့ၣ်လီၤ.ဝံသးစူၤထီၣ်သ့ၣ်တထူၣ်အံၤန့ၣ်တက့ၢ်."ဖဲလၢတၢ်ဂီၤလီၤနံၤ(ကၤတိ)
အဖီလာ်ကွဲးလီၤဃာ်ဝဲ(Albert Einstein)အတၢ်ကတိၤ-ပှၤကိးဂၤဒဲးမ့ၢ်ပှၤလၢအဖၠဲးလီၤဆီ"န့ၣ်လီၤ.ဘၣ်ဆၣ်ဒီးနမ့ၢ်ဆၢတဲာ်ညၣ်တဘ့ၣ်အ
တၢ်သ့တၢ်ဘၣ်လၢကထီၣ်ဝဲသ့ၣ်တထူၣ်အံၤန့ၣ်ဒီး,လၢအတၢ်အိၣ်မူကျဲဒီတဘိအပူၤကနာ်ဝဲဒၣ်လၢအဝဲမ့ၢ်ပှၤငီငး,ပှၤလၢအတၢ်ကူၣ်တၢ်ဆး
တအိၣ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ.
ဟီၣ်စါလၢအမ့ၢ်ပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဖိလၢကရ့ၣ်နံၣ်ဒဲကဝီၤ(၁)ဖဲကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်ကလံၤစိးတဂၤအံၤလီၤဂာ်ဒ်ညၣ်ထူလၢကျဲးစၢးထီၣ်ဝဲသ့ၣ်တထူၣ်
အံၤန့ၣ်လီၤ.ဟီၣ်စါလၢအသးအိၣ်ဝဲ(၁၇)နံၣ်,အိၣ်ဒီးတၢ်ယူးယီၣ်ပာ်ကဲ(ယ့ၣ်ကၠ့)ဒီးအိၣ်ဒီးတၢ်နာ်န့ၢ်လီၤအသးတဂၤအံၤဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဝဲ
ဒၣ်ဒီးတၢ်ဂ့ၢ်ကီတမံၤဖဲအပူၤကွံာ်တနံၣ်န့ၣ်လီၤ.အဝဲမ့ၢ်ဖျိထီၣ်တီၤထီကၠိဖဲဒဲကဝီၤအပူၤဒၣ်လဲာ်အဖျိထီၣ်ကၠိလံာ်အုၣ်သးအံၤတၢ်တပာ်ပနီၣ်
အီၤလၢကီၢ်ပယီၤလၢအမ့ၢ်အထံအကီၢ်ဒၣ်ဝဲ(မ့တမ့ၢ်)ကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်လၢအမ့ၢ်ထံကီၢ်လၢဟဲအိၣ်ကဒုဝဲအံၤန့ၣ်ဘၣ်.ခီဖျိလၢတၢ်ဂ့ၢ်ဒ်အံၤအဃိ
အဝဲက့ၤကဒါက့ၤဆူကီၢ်ပယီၤဒ်သိးကကျဲးစၢးနုာ်လီၤဝဲဆူကီၢ်ပဒိၣ်အတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့အကျိၤအကျဲဒ်သိးကဒိးန့ၢ်ဘၣ်ဝဲတီၤထီကၠိဖျိ
လံာ်အုၣ်သးအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
အဝဲစံးဝဲ"ယက့ၤကဒါက့ၤဆူကီၢ်ပယီၤဖဲအပူၤကွံာ်တၢ်ယီၤခါအကတီၢ်ဒီးကျဲးစၢးဒ်သိးကထီၣ်ဘၣ်အတီၤ(၁၀)အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.ကၠိခိၣ်စံးဝဲလၢ
ယဘၣ်ဒိးစဲး(၉)တီၤတၢ်မၤလိအလံာ်ကိးဘ့ၣ်ဒဲးန့ၣ်လီၤ.ဘၣ်ဆၣ်ဒီးတၢ်မၤလိလံာ်ကိးဘ့ၣ်ဒဲးအလံာ်ညိၣ်သိၣ်ဒိသ့ၣ်တဖၣ်လီၤဆီဝဲဒၣ်ဒိၣ်
မးန့ၣ်လီၤ.လၢတၢ်န့ၣ်အဃိယတနုာ်လီၤဒိးစဲးလၢၤဘၣ်ဒီးယဃုထၢလၢယကဟဲက့ၤကဒါက့ၤဆူဒဲကဝီၤန့ၣ်လီၤ."
လံာ်ညိၣ်သိၣ်ဒိအံၤမ့ၢ်တၢ်ဂ့ၢ်ကီထဲတခါဧိၤလၢပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲကၠိဖိလၢအက့ၤကဒါက့ၤသ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ.ပှၤဘၣ်ကီ
ဘၣ်ခဲဖိအါဒၣ်တက့ၢ်မ့ၢ်ဝဲကညီကလုာ်ဒူၣ်လၢတမၤလိဘၣ်ဝဲပယီၤကျိာ်ဘၣ်.လၢန့ၣ်အမဲာ်ညါအဝဲသ့ၣ်တကတိၤစ့ၢ်ကီးပယီၤကျိာ်လၢအဝဲ
သ့ၣ်အဟံၣ်ဒူၣ်ဖိထၢဖိအကျါ(မ့)လၢအဝဲသ့ၣ်အခိၣ်အဃၢၤအကျါဘၣ်န့ၣ်လီၤ.ဒ်လဲၣ်ဂ့ၤကီၢ်ပယီၤတၢ်နုာ်လီၤတီၤကၠိအတၢ်ဒိးစဲးအံၤမ့ၢ်ထဲ
ဒၣ်လၢပယီၤကျိာ်န့ၣ်လီၤ.
တၢ်လိၣ်ဘၣ်ဒိးစဲးတၢ်နုာ်လီၤကၠိအဂီၢ်အတၢ်ဒိးစဲးခီဖျိကျိာ်လၢတၢ်တညီနုၢ်သူအီၤဒီးဒိးသန့ၤထီၣ်အသးလၢလံာ်ညိၣ်သိၣ်ဒိလၢတၢ်တညီနုၢ်
မၤလိဘၣ်အီၤအံၤမ့ၢ်တၢ်တြီမၤတံာ်တာ်ဖးဒိၣ်တမံၤလၢပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဖိလၢအက့ၤကဒါက့ၤသ့ၣ်တဖၣ်ကဒိးန့ၢ်ဘၣ်ပဒိၣ်တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်
သ့အကျိၤအကျဲအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.ပှၤလၢအနုာ်လီၤဒိးစဲးဝဲတၢ်နုာ်လီၤကၠိအဂီၢ်တၢ်ဒိးစဲးသ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဝဲဒၣ်ဒီးတၢ်ဆီလီၤပာ်လီၤအီၤ
ဖဲကၠိအတီၤလၢတဘၣ်ဘျိးဘၣ်ဒါဒီးအဝဲသ့ၣ်အသးနံၣ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ.တၢ်အံၤမၤဘၣ်ဒိဝဲဖိသၣ်အတၢ်မၤလိ,တၢ်ရ့လိာ်မုာ်လိာ်ဒီးခိၣ်နူာ်အ
တၢ်ဒိၣ်ထီၣ်ထီထီၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.ပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဖိသၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ကကဲထီၣ်က့ၤပှၤသ့ၣ်တဖၣ်လၢတအဲၣ်ဒိးမၤလိလၢၤတၢ်ကူၣ်ဘၣ်
ကူၣ်သ့နီတမံၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ.တၢ်အံၤဒုးအိၣ်ထီၣ်က့ၤတၢ်ဂ့ၢ်ကီဘၣ်ဃးတၢ်ဒီသဒၢဖိသၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.တၢ်ဆီလီၤပာ်လီၤဖိသၣ်လၢကၠိအံၤ
ဘၣ်တၢ်အၢၣ်လီၤတူၢ်လိာ်ဝဲဒၣ်လၢအမ့ၢ်ကျိၤကျဲဂ့ၤဒိၣ်မးလၢကဒီသဒၢအဝဲသ့ၣ်တဖၣ်လၢတၢ်မၤပယွဲအီၤန့ၣ်လီၤ.
ဖဲတယံာ်ဒံးဘၣ်(Save The Children)လၢကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်ထုးထီၣ်ရၤလီၤဝဲအတၢ်ဃုထံၣ်သ့ၣ်ညါန့ၢ်တၢ်လၢအခိၣ်တီမ့ၢ်ဝဲဒၣ်"Beyond Access
"န့ၣ်လီၤ.တၢ်ဃုထံၣ်သ့ၣ်ညါန့ၢ်တၢ်အံၤပာ်ဖျါဝဲဒၣ်လၢပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲကၠိဖိသ့ၣ်တဖၣ်ကျဲးစၢးဝဲဒ်သိးကဒိးန့ၢ် ဘၣ်ဝဲပဒိၣ်တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်
သ့အကျိၤအကျဲန့ၣ်လီၤ.ဘၣ်ဆၣ်ဒီးအဝဲသ့ၣ်မ့ၢ်အိၣ်ဒီးတၢ်မၤနၢၤလၢအတၢ်ကျဲးစၢးအဖီခိၣ်ဒၣ်လဲာ်,အဝဲသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ
တအိၣ်ဝဲဘၣ်န့ၣ်လီၤ.တၢ်လၢအတၤတၢ်ဒီးအဝဲသ့ၣ်တဖၣ်မ့ၢ်ဝဲတၢ်ဂ့ၢ်ကီလၢအဘၣ်ထွဲဘၣ်ဃးဒီးတၢ်သိၣ်လိအကျိၤအကျဲသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်
လီၤ.
ပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲကၠိဖိသ့ၣ်တဖၣ်ဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်မၤလိမၤဒီးခီဖျိ(student-centred)တၢ်ပာ်တၢ်သးစဲအဒိၣ်ကတၢၢ်လၢကၠိဖိအတၢ်လိၣ်ဘၣ်ဒီး
အတၢ်သူၣ်အိၣ်သးအိၣ်အဖီခိၣ်ဒီးတၢ်နုာ်လီၤပၣ်ဃုာ်ဖဲတၢ်မၤလိအပူၤဖဲအကြၢးအဘၣ်န့ၣ်လီၤ.ဘၣ်ဆၣ်ကီၢ်ပယီၤကၠိအတၢ်သိၣ်လိအကျိၤ
အကျဲမ့ၢ်ဝဲတၢ်တိၢ်ရူးသံလံာ်ဖဲလၢခီလ့ၣ်ကၠိဒီးဖၠၣ်စိမိၤကၠိအပတီၢ်တဖၣ်ဒၣ်လဲာ်န့ၣ်လီၤ.
ကီၢ်ပဒိၣ်တအဲၣ်ဒိးပာ်ပနီၣ်ဝဲပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဖိအတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ဘၣ်န့ၣ်လီၤ.ဖဲ(TBC)တၢ်ကရၢကရိပာ်ဖျါဘၣ်ဃး'ပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲ
ဖိစံးတၢ်မနုၤလဲၣ်'တၢ်ပာ်ဖျါအပူၤအိၣ်ဖျါစ့ၢ်ကီးဝဲဒၣ်လၢဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဒဲကဝီၤအတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့မ့ၢ်တၢ်လၢာ်ဘူၣ်လၢာ်စ့ာ်စှၤဝဲဘၣ်ဆၣ်
ပတီၢ်ထီၣ်ဘးဝဲအဃိပှၤလူၤဝဲအါန့ၢ်ဒံးကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးဒူသဝီအတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့လၢတၢ်လၢာ်ဘူၣ်လၢာ်စ့ာ်အါဒီးအပတီၢ်တ
ထီၣ်ဘးဘၣ်အံၤန့ၣ်လီၤ.
ပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဖိအါဒံအါဂၤပာ်ဖျါထီၣ်အတၢ်သးအိၣ်မၤလိန့ၢ်တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ဒ်သိးကက့ၤမၤစၢၤကီၢ်ပယီၤလီၢ်ကဝီၤပှၤတဝၢလၢအဘၣ်
လဲၤခီဖျိတၢ်ကီတၢ်ခဲတဖၣ်န့ၣ်လီၤ.နီၢ်မုၢ်လၢအသးအိၣ်(၁၁)နံၣ်စံးဝဲ"ယအဲၣ်းဒိးကဲထီၣ်ကသံၣ်သရၣ်မုၢ်တဂၤလၢအမၤဘျါပှၤဆါတဖၣ်န့ၣ်
လီၤ.ဖိသၣ်သ့ၣ်တဖၣ်မ့ၢ်ပှဲၤဒီးတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့န့ၣ်ဒီးအဝဲသ့ၣ်မၤလိတၢ်သ့ဝဲန့ၣ်လီၤ."ကၠိဖိလၢအဂၤသ့ၣ်တဖၣ်အဲၣ်ဒိးကဲထီၣ်ဝဲကၠိသ
ရၣ်/မုၣ်တဖၣ်မ့ၢ်လၢသဝီသ့ၣ်တဖၣ်အပူၤကၠိသရၣ်/မုၣ်တအိၣ်ဘၣ်အဃိ(မ့)အဲၣ်ဒိးကဲထီၣ်ဝဲပှၤသူၣ်ထီၣ်ဘှီထီၣ်တၢ်ဖိမ့ၢ်လၢတၢ်သူၣ်ထီၣ်
ဘှီထီၣ်ဖဲကီၢ်ပယီၤအပူၤတဖၣ်အပတီၢ်တထီၣ်ဘးဘၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ.
ကဖီဆှံလၢအမ့ၢ်ဒဲကဝီၤတီၤထီကၠိအကၠိခိၣ်တဂၤစံးဝဲဒၣ်လၢကၠိဖိလၢအဒိၣ်တဖၣ်ဒီးကၠိဖိလၢအဖျိထီၣ်ကၠိတဖၣ်နုာ်လီၤပၣ်ဃုာ်ဖဲတၢ်မၤလဲၤ
ထီၣ်လဲၤထီကီၢ်ပယီၤသ့ဝဲန့ၣ်လီၤ.
ဒ်လဲၣ်ဂ့ၤ,ခဲကနံၣ်အံၤလၢတၢ်ပတံထီၣ်ခီလ့ၣ်ကၠိ(မ့)တၢ်ပတံထီၣ်တၢ်ဖံးတၢ်ဖံးတၢ်မၤလၢပှၤဖျိထီၣ်တီၤထီကၠိသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်ဒဲကဝီၤတီၤထီ
ကၠိအလံာ်အုၣ်သးအံၤတၢ်တပာ်ပနီၣ်အီၤလၢကီၢ်ပယီၤအပူၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ.တၢ်အံၤမၤဘၣ်ဒိအဝဲသ့ၣ်အတၢ်ဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်လုၢ်အီၣ်သးသမူအ
တၢ်ဖံးတၢ်မၤတဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
ဖဲလါစဲးပထ့ဘၢၣ်(၂၀၁၄)နံၣ်အတီၢ်ပူၤဘျီၣ်ဒိၣ်တူၢ်လိာ်ဝဲဒၣ်တၢ်ဘျၢသဲစးဘၣ်ဃးဒီကလုာ်တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့အံၤန့ၣ်လီၤ.သ့လွ့ၣ်လၢ
(NNER)စံးဝဲ,"ဒီကလုာ်တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့အတၢ်ဘျၢသဲစးအံၤဘၣ်တၢ်ပၢဆှၢရဲၣ်ကျဲၤအီၤခီဖျိဒီကလုာ်တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ခီမ့ရှၢၣ်လၢပ
ဒိၣ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်အီၤအံၤန့ၣ်လီၤ.ပဒိၣ်အကိတိာ်ခိၣ်တဖၣ်မ့ၢ်ပှၤလၢအဆ့ၣ်နီၤဖဲခီမ့ရှၢၣ်န့ၣ်လီၤ.တၢ်ဘျၢသဲစးအံၤအဖီခိၣ်ဒံၣ်မိၣ်ခြ့ၣ်တံးအ
တၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်တဖၣ်တအိၣ်ဝဲဘၣ်,ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိအခွဲးအယာ်တအိၣ်ဝဲဘၣ်ဒီးတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့အတၢ်သဘျ့စ့ၢ်ကီးတအိၣ်ဝဲဘၣ်န့ၣ်လီၤ."
ကၠိဖိ,လီၢ်ကဝီၤကရၢသဘျ့တဖၣ်ဒီးပှၤတဝၢတၢ်ကရၢကရိတဖၣ်ထီဒါဝဲတၢ်ဘျၢသဲစးပတြီာ်အံၤန့ၣ်လီၤ.တၢ်ဂ့ၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်ဘၣ်ဘှီလၢ
တၢ်ပာ်တၢ်သးစဲတဖၣ်မ့ၢ်ဝဲတၢ်ကွၢ်ကဒါက့ၤလံာ်ညိၣ်သိၣ်သိဒီးတၢ်ဟ့ၣ်နီၤလီၤမူဒါဆူဟီၣ်ကဝီၤတဖၣ်,တၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်လၢတၢ်ကသိၣ်လိဘၣ်
နီၢ်ကစၢ်ဒၣ်ဝဲအကျိာ်(မိၢ်အကျိာ်),တၢ်တြီဝဲကၠိဖိတဖၣ်အတၢ်အိၣ်ဖှိၣ်ရိဖှိၣ်ထီၣ်သး,ဒီးဒီကလုာ်တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ခီမ့ရှၢၣ်အတၢ်စိတၢ်က
မီၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤဘၣ်တၢ်သ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ်ပာ်အီၤလၢအအိၣ်ဝဲဒၣ်လၢထံကီၢ်အတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤအဖီလာ်န့ၣ်လီၤ.
ဟီၣ်စါဟဲက့ၤကဒါက့ၤဆူကရ့ၣ်နံၣ်ဒဲကဝီၤ(၁)ဒီးဟံးဃာ်ဂၢၢ်ကျၢၤဝဲအတၢ်ကွၢ်စိသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ"ယတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့မ့ၢ်လၢပှဲၤဝဲန့ၣ်ဒီး
ယအဲၣ်ဒိးမၤလၢပှဲၤယတၢ်မုၢ်လၢ်ကွၢ်စိတမံၤန့ၣ်လီၤ."
ခဲကနံၣ်အံၤအတၢ်တိာ်ပာ်အိၣ်လၢကလဲၤဝဲဆူကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်ကီၢ်ဆၢအဝ့ၢ်လၢတၢ်ဒ့ၣ်စၢၤယံၤဝဲ(၆၀၀)ကံလိမံထၢၣ်န့ၣ်လီၤ.အဝဲစံးဝဲ"ယကဂုာ်
ကျဲးစၢးနုာ်လီၤမၤလိတၢ်ဖဲကၠိတဖျၢၣ်ဖျၢၣ်ဖဲမဲၢ်ဆီးအပူၤ(မ့)ကၠိလၢအဂၤတဖၣ်န့ၣ်လီၤ.ယမၤလိတၢ်မ့ၢ်ဝံၤန့ၣ်ဒီးယတိာ်ပာ်လၢယကမၤတၢ်ဖဲတၢ်
ကရၢကရိတခါအပူၤန့ၣ်လီၤ.လၢန့ၣ်ဝံၤအလီၢ်ခံ,ယတၢ်တိာ်ပာ်အိၣ်လၢယကဂဲၤ လိာ်မၤတၢ်လၢထံရူၢ်ကီၢ်သဲးတဆီဘၣ်တဆီန့ၣ်လီၤ." တၢ်အံၤ
မ့ၢ်ဝဲအဝဲအတၢ်မုၢ်လၢ်ကွၢ်စိန့ၣ်လီၤ.