ဟီၣ်ခိၣ်လၢတၢ်ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်အါဒၣ်တက့ၢ် တၢ်တဟ့ၣ်ကၣ်အပှ့ၤ လၢတၢ်လဲၤထီၣ်လဲၤထီတၢ်တိာ်ကျဲၤအဖီလာ်, KHRG စံး
ဟီၣ်ခိၣ်လၢတၢ်ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်အါဒၣ်တက့ၢ် တၢ်တဟ့ၣ်ကၣ်အပှ့ၤ လၢတၢ်လဲၤထီၣ်လဲၤထီတၢ်တိာ်ကျဲၤအဖီလာ်, KHRG စံး
Karen News, 20 Sep 2018
URL: http://karennews.org/2018/09/most-of-seized-lands-arent-paid-compensation-under-development-projects-khrg-says/
သ၀ီဖိလၢတၢ်ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်အ၀ဲသ့ၣ်ဟီၣ်ခိၣ် လၢတၢ်လဲၤထီၣ်လဲၤထီတၢ်တိာ်ကျဲၤအဂီၢ် လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးတပၤ အါ ဒၣ်တက့ၢ်တၢ်တဟ့ၣ်ကၣ်အပှ့ၤဘၣ်, အဂ့ၢ် ကညီပှၤကညီခွဲးယာ်ကရူၢ် Karen Human Rights Group (KHRG) စံး၀ဲ လီၤ.
ကညီပှၤကညီခွဲးယာ်ကရူၢ် စံး၀ဲတၢ်အံၤဖဲ တၢ်စးထီၣ်ပာ်ဖျါလံာ်ပာ်ဖျါ လၢအခိၣ်တီမ့ၢ်, 'တၢ်လဲၤထီၣ်လဲၤထီလၢ ပတပၣ်ဃုာ် ဘၣ'် ‘Development without us’, လၢတၢ်မၤအီၤဖဲကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်-ကီၢ်ပယီၤကီၢ်ဆၢ ဖဲလါ စဲးပထ့ဘၢၣ် ၁၈ သီလီၤ.
"ပတဲဖျါၡဲၡဲလၢ ကမျၢၢ်ဟီၣ်ခိၣ်လၢတၢ်ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်အါဒၣ်တက့ၢ် တဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်ဟ့ၣ်ကၣ်အပှ့ၤဘၣ်. တၢ်လဲၤထီၣ်လဲၤထီတၢ် တိာ်ကျဲၤ သူ၀ဲဟီၣ်ခိၣ်အါမး ဘၣ်ဆၣ်တၢ်တိာ်ကျဲၤထဲလၢစှၤကိာ်ခါဧိၤ ဟ့ၣ်ကၣ်ဟီၣ်ခိၣ် အပှ့ၤတနီၤလီၤ." စီၤ၀့လ့လၢအမ့ၢ် ပှၤ ကတိၤတၢ်ပၢ ဘၣ်ဃးလံာ်ပာ်ဖျါအဂ့ၢ်, စံးဘၣ်ကညီတၢ်ကစီၣ်လီၤ.
ဖဲတၢ်ဟ့ၣ်ကၣ်ဟီၣ်ခိၣ်အပှ့ၤအခါဒၣ်လဲာ်, သ၀ီဖိတဖၣ်တၢ်မၤဆူၣ်အ၀ဲသ့ၣ် လၢကတူၢ်လိာ်၀ဲလၢတၢ်ပျံၤတၢ်ဖုးအပူၤ မ့ၢ်လၢတၢ် ဆီၣ်သနံးဒီး တၢ်မၤပျံၤလၢဟီၣ်က၀ီၤပဒိၣ်ခိၣ်နၢ်, သုး, ဒီးဖီၣ်စုက၀ဲၤကရူၢ်တဖၣ် အဃိလီၤ, အ၀ဲဒၣ်စံး.
'တၢ်လဲၤထီၣ်လဲၤထီလၢတပၣ်ဒီးပှၤဘၣ်' လံာ်ပာ်ဖျါ ဘၣ် တၢ်စဲကျံးအီၤလၢ ကညီကျိာ်, ကိၤလၤ၀ါကျိ, ဒီးပယီၤ ကျိာ်, ဒီးအဆၢဒိၣ်အိၣ်ယဲၢ်ခါ ဒီးကဘျံးပၤအိၣ် ၁၀၀ ဘျဲၣ်လီၤ. လံာ်ပာ်ဖျါ ပာ်ဖျါ၀ဲတၢ်အိၣ်သးဘၣ်ဃး တၢ်မၤ ကမၣ်ပှၤကညီခွဲးယာ် လၢအကဲထီၣ်သးခီဖျိ တၢ်လဲၤထီၣ် လဲၤထီတၢ်တိာ်ကျဲၤ ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်ကမျၢၢ်ဟီၣ်ခိၣ် ဖဲကီၢ်ပ ယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးတပၤ စးထီၣ် ၂၀၁၅ တုၤ ၂၀၁၈ လီၤ.
"၂၀၁၂ အလီၢ်ခံ တၢ်လဲၤထီၣ်လဲၤထီတၢ်တိာ်ကျဲၤ ဟဲနုာ် လီၤအါမးလီၤ. ပမၤသီၣ် ကလုာ်ဒူၣ်ကမျၢၢ်ကလုၢ်, လၢ ဘၣ်တၢ်လဲၤကပာ် ဒီးတူၢ်ဘၣ်တၢ်မၤကမၣ်ပှၤကညီခွဲး ယာ်ဖဲတၢ်လဲၤထီၣ်လဲၤထီတၢ်တိာ်ကျဲၤတဖၣ် ဟဲနုာ် လီၤ အလီၢ်ခံလီၤ." နီၢ်ထူထူ လၢအမ့ၢ်တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤပှၤနဲၣ် တၢ် လၢကညီပှၤကညီခွဲးယာ်ကရူၢ် စံး၀ဲလီၤ.
တၢ်လဲၤထီၣ်လဲၤထီတၢ်တိာ်ကျဲၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤမ့ၢ်, တၢ် ခူၣ်စၢၢ်ထးတၢ်မၤလၢအဒိၣ်အထီ, တၢ်ထုးထီၣ်လီမ့ၣ်အူ လၢအသူ လၢၢ်သွဲၣ်လးဂံၢ်ဘါ, တရူး၀့ၢ်တၢ်တိာ်ကျဲၤ လၢတရူးပနံာ်တၢ် မၤဖိအဂီၢ်, စဲးဖီကဟၣ်ဟီၣ်က၀ီၤ, တၢ်သူၣ်တၢ်ဖျးတၢ်မၤ လၢအဒိၣ်အထီ, ထံဂံၢ်ဘါလီမ့ၣ်အူတၢ်တိာ်ကျဲၤ, တၢ်သူၣ်ထီၣ်ဘှီထီၣ်, ဒီးတၢ်တ့ကျဲမုၢ်ကျဲဘိတၢ်တိာ်ကျဲၤ ဒီးဟီၣ်ခိၣ်ကပံာ်တဖၣ် တၢ်ဟံးန့ၢ်ဆူၣ် အီၤ လၢတၢ်တိာ်ကျဲၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤအဂီၢ်လီၤ, အဂ့ၢ် ကညီပှၤကညီခွဲးယာ်ကရူၢ် တၢ်ပာ်ဖျါစံး၀ဲလီၤ.
"ကမ့ၢ်ဒၣ်၀ဲပဒိၣ်ဂ့ၤ, ကရၢမိၢ်ပှၢ် (ကညီဒီကလုာ်စၢဖှိၣ်ကရၢ) ဂ့ၤ, မ့တမ့ၢ် ကမျၢၢ်ပှၤတ၀ၢတၢ်ကရၢကရိဂ့ၤ, ပှၤကိးဂၤဒဲးကဘၣ် မၤသကိးတၢ် ဒ်သိးကဘှါၡဲတၢ်ဂ့ၢ်ကီဘၣ်ဃး တၢ်လဲၤထီၣ်လဲၤထီတၢ်တိာ်ကျဲၤ လၢအမၤ ဟးဂီၤဟီၣ်က၀ီၤကမျၢၢ်တဖၣ် အခွဲး အယာ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်လဲၤထီၣ်လဲၤထီတၢ်တိာ်ကျဲၤတဖၣ် အရ့မ့ၢ်ဒိၣ်သနာ်က့, အရ့ဒိၣ်လၢအသုတမၤဘၣ်ဒိ ကမျၢၢ်တၢ်လုၢ်အီၣ် သးသမူ ဒီးအလီၢ်အကျဲ ဖဲတၢ်မၤထွဲထီၣ်တၢ် တိာ် ကျဲၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤအခါလီၤ." နီၢ်အဲလံးစ် လၢကညီပိာ်မုၣ်ကရၢ, လၢအလဲၤ ထီၣ်ဒိကနၣ် တၢ်ပာ်ဖျါလံာ်ပာ်ဖျါအမူး, စံး၀ဲလီၤ.
လၢလံာ်ပာ်ဖျါအပူၤ, ကညီပှၤကညီခွဲးယာ်ကရူၢ် ကိးထီၣ်၀ဲကညီဒီကလုာ်စၢဖှိၣ်ကရၢ ဒီးကီၢ်ပဒိၣ် ဒ်သိးကဒီသဒၢပှၤတဲဖျါထီၣ် တၢ်ကဒူးကဒ့ၣ် ဒီးကမျၢၢ်ပှၤတ၀ၢကရၢတဖၣ် လၢအမၤန့ၢ်တၢ်လၢ ပှၤလၢအဟီၣ်ခိၣ်ဘၣ် တၢ်ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်အခၢၣ်စး, တၢ်ကဂံၢ်ထီၣ် ဒွးထီၣ်န့ၢ်တၢ်ဟ့ၣ်ကၣ်စ့အလုၢ်အပှ့ၤလၢသ၀ီဖိအဂီၢ်, ဒီးလၢတၢ်မၤအပူၤကအိၣ်ဒီးတၢ်ထံၣ်သ့ကွၢ်ဖျါခံခီခံပၤအဂီၢ်လီၤ.
ကညီပှၤကညီခွဲးယာ်ကရူၢ် တၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်အီၤဖဲ ၁၉၉၂ ဒ်အမ့ၢ်ကရၢသဘျ့တဖုအသိး လၢကမၤတၢ်ဘၣ်ဃး ကကွဲးပာ်ဖျါ, မၤ နီၣ်မၤဃါတၢ်မၤကမၣ်ပှၤကညီခွဲးယာ်တဖၣ်, လၢဟီၣ်က၀ီၤကမျၢၢ်ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်၀ဲ, ဒီးဒုးသ့ၣ်ညါကမျၢၢ်ဘၣ်ဃး တၢ်ဂ့ၢ်ကီလၢ ဘၣ်ထွဲ တၢ်ဒီသဒၢပှၤကညီခွဲးယာ်တဖၣ်လီၤ. လံာ်တၢ်ပာ်ဖျါ၀ဲအံၤ မ့ၢ်လံာ်သၢဘ့ၣ်တဘ့ၣ်လၢတၢ်ထုးထီၣ် ဘၣ်ဃးတၢ်ဟံးန့ၢ် ဆူၣ်ဟီၣ်ခိၣ်ကပံာ်န့ၣ်လီၤ.
ကညီပှၤကညီခွဲးယာ်ကရူၢ် စံး၀ဲတၢ်အံၤဖဲ တၢ်စးထီၣ်ပာ်ဖျါလံာ်ပာ်ဖျါ လၢအခိၣ်တီမ့ၢ်, 'တၢ်လဲၤထီၣ်လဲၤထီလၢ ပတပၣ်ဃုာ် ဘၣ'် ‘Development without us’, လၢတၢ်မၤအီၤဖဲကီၢ်ကၠီၣ်တဲၣ်-ကီၢ်ပယီၤကီၢ်ဆၢ ဖဲလါ စဲးပထ့ဘၢၣ် ၁၈ သီလီၤ.
"ပတဲဖျါၡဲၡဲလၢ ကမျၢၢ်ဟီၣ်ခိၣ်လၢတၢ်ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်အါဒၣ်တက့ၢ် တဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်ဟ့ၣ်ကၣ်အပှ့ၤဘၣ်. တၢ်လဲၤထီၣ်လဲၤထီတၢ် တိာ်ကျဲၤ သူ၀ဲဟီၣ်ခိၣ်အါမး ဘၣ်ဆၣ်တၢ်တိာ်ကျဲၤထဲလၢစှၤကိာ်ခါဧိၤ ဟ့ၣ်ကၣ်ဟီၣ်ခိၣ် အပှ့ၤတနီၤလီၤ." စီၤ၀့လ့လၢအမ့ၢ် ပှၤ ကတိၤတၢ်ပၢ ဘၣ်ဃးလံာ်ပာ်ဖျါအဂ့ၢ်, စံးဘၣ်ကညီတၢ်ကစီၣ်လီၤ.
ဖဲတၢ်ဟ့ၣ်ကၣ်ဟီၣ်ခိၣ်အပှ့ၤအခါဒၣ်လဲာ်, သ၀ီဖိတဖၣ်တၢ်မၤဆူၣ်အ၀ဲသ့ၣ် လၢကတူၢ်လိာ်၀ဲလၢတၢ်ပျံၤတၢ်ဖုးအပူၤ မ့ၢ်လၢတၢ် ဆီၣ်သနံးဒီး တၢ်မၤပျံၤလၢဟီၣ်က၀ီၤပဒိၣ်ခိၣ်နၢ်, သုး, ဒီးဖီၣ်စုက၀ဲၤကရူၢ်တဖၣ် အဃိလီၤ, အ၀ဲဒၣ်စံး.
'တၢ်လဲၤထီၣ်လဲၤထီလၢတပၣ်ဒီးပှၤဘၣ်' လံာ်ပာ်ဖျါ ဘၣ် တၢ်စဲကျံးအီၤလၢ ကညီကျိာ်, ကိၤလၤ၀ါကျိ, ဒီးပယီၤ ကျိာ်, ဒီးအဆၢဒိၣ်အိၣ်ယဲၢ်ခါ ဒီးကဘျံးပၤအိၣ် ၁၀၀ ဘျဲၣ်လီၤ. လံာ်ပာ်ဖျါ ပာ်ဖျါ၀ဲတၢ်အိၣ်သးဘၣ်ဃး တၢ်မၤ ကမၣ်ပှၤကညီခွဲးယာ် လၢအကဲထီၣ်သးခီဖျိ တၢ်လဲၤထီၣ် လဲၤထီတၢ်တိာ်ကျဲၤ ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်ကမျၢၢ်ဟီၣ်ခိၣ် ဖဲကီၢ်ပ ယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးတပၤ စးထီၣ် ၂၀၁၅ တုၤ ၂၀၁၈ လီၤ.
"၂၀၁၂ အလီၢ်ခံ တၢ်လဲၤထီၣ်လဲၤထီတၢ်တိာ်ကျဲၤ ဟဲနုာ် လီၤအါမးလီၤ. ပမၤသီၣ် ကလုာ်ဒူၣ်ကမျၢၢ်ကလုၢ်, လၢ ဘၣ်တၢ်လဲၤကပာ် ဒီးတူၢ်ဘၣ်တၢ်မၤကမၣ်ပှၤကညီခွဲး ယာ်ဖဲတၢ်လဲၤထီၣ်လဲၤထီတၢ်တိာ်ကျဲၤတဖၣ် ဟဲနုာ် လီၤ အလီၢ်ခံလီၤ." နီၢ်ထူထူ လၢအမ့ၢ်တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤပှၤနဲၣ် တၢ် လၢကညီပှၤကညီခွဲးယာ်ကရူၢ် စံး၀ဲလီၤ.
တၢ်လဲၤထီၣ်လဲၤထီတၢ်တိာ်ကျဲၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤမ့ၢ်, တၢ် ခူၣ်စၢၢ်ထးတၢ်မၤလၢအဒိၣ်အထီ, တၢ်ထုးထီၣ်လီမ့ၣ်အူ လၢအသူ လၢၢ်သွဲၣ်လးဂံၢ်ဘါ, တရူး၀့ၢ်တၢ်တိာ်ကျဲၤ လၢတရူးပနံာ်တၢ် မၤဖိအဂီၢ်, စဲးဖီကဟၣ်ဟီၣ်က၀ီၤ, တၢ်သူၣ်တၢ်ဖျးတၢ်မၤ လၢအဒိၣ်အထီ, ထံဂံၢ်ဘါလီမ့ၣ်အူတၢ်တိာ်ကျဲၤ, တၢ်သူၣ်ထီၣ်ဘှီထီၣ်, ဒီးတၢ်တ့ကျဲမုၢ်ကျဲဘိတၢ်တိာ်ကျဲၤ ဒီးဟီၣ်ခိၣ်ကပံာ်တဖၣ် တၢ်ဟံးန့ၢ်ဆူၣ် အီၤ လၢတၢ်တိာ်ကျဲၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤအဂီၢ်လီၤ, အဂ့ၢ် ကညီပှၤကညီခွဲးယာ်ကရူၢ် တၢ်ပာ်ဖျါစံး၀ဲလီၤ.
"ကမ့ၢ်ဒၣ်၀ဲပဒိၣ်ဂ့ၤ, ကရၢမိၢ်ပှၢ် (ကညီဒီကလုာ်စၢဖှိၣ်ကရၢ) ဂ့ၤ, မ့တမ့ၢ် ကမျၢၢ်ပှၤတ၀ၢတၢ်ကရၢကရိဂ့ၤ, ပှၤကိးဂၤဒဲးကဘၣ် မၤသကိးတၢ် ဒ်သိးကဘှါၡဲတၢ်ဂ့ၢ်ကီဘၣ်ဃး တၢ်လဲၤထီၣ်လဲၤထီတၢ်တိာ်ကျဲၤ လၢအမၤ ဟးဂီၤဟီၣ်က၀ီၤကမျၢၢ်တဖၣ် အခွဲး အယာ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်လဲၤထီၣ်လဲၤထီတၢ်တိာ်ကျဲၤတဖၣ် အရ့မ့ၢ်ဒိၣ်သနာ်က့, အရ့ဒိၣ်လၢအသုတမၤဘၣ်ဒိ ကမျၢၢ်တၢ်လုၢ်အီၣ် သးသမူ ဒီးအလီၢ်အကျဲ ဖဲတၢ်မၤထွဲထီၣ်တၢ် တိာ် ကျဲၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤအခါလီၤ." နီၢ်အဲလံးစ် လၢကညီပိာ်မုၣ်ကရၢ, လၢအလဲၤ ထီၣ်ဒိကနၣ် တၢ်ပာ်ဖျါလံာ်ပာ်ဖျါအမူး, စံး၀ဲလီၤ.
လၢလံာ်ပာ်ဖျါအပူၤ, ကညီပှၤကညီခွဲးယာ်ကရူၢ် ကိးထီၣ်၀ဲကညီဒီကလုာ်စၢဖှိၣ်ကရၢ ဒီးကီၢ်ပဒိၣ် ဒ်သိးကဒီသဒၢပှၤတဲဖျါထီၣ် တၢ်ကဒူးကဒ့ၣ် ဒီးကမျၢၢ်ပှၤတ၀ၢကရၢတဖၣ် လၢအမၤန့ၢ်တၢ်လၢ ပှၤလၢအဟီၣ်ခိၣ်ဘၣ် တၢ်ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်အခၢၣ်စး, တၢ်ကဂံၢ်ထီၣ် ဒွးထီၣ်န့ၢ်တၢ်ဟ့ၣ်ကၣ်စ့အလုၢ်အပှ့ၤလၢသ၀ီဖိအဂီၢ်, ဒီးလၢတၢ်မၤအပူၤကအိၣ်ဒီးတၢ်ထံၣ်သ့ကွၢ်ဖျါခံခီခံပၤအဂီၢ်လီၤ.
ကညီပှၤကညီခွဲးယာ်ကရူၢ် တၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်အီၤဖဲ ၁၉၉၂ ဒ်အမ့ၢ်ကရၢသဘျ့တဖုအသိး လၢကမၤတၢ်ဘၣ်ဃး ကကွဲးပာ်ဖျါ, မၤ နီၣ်မၤဃါတၢ်မၤကမၣ်ပှၤကညီခွဲးယာ်တဖၣ်, လၢဟီၣ်က၀ီၤကမျၢၢ်ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်၀ဲ, ဒီးဒုးသ့ၣ်ညါကမျၢၢ်ဘၣ်ဃး တၢ်ဂ့ၢ်ကီလၢ ဘၣ်ထွဲ တၢ်ဒီသဒၢပှၤကညီခွဲးယာ်တဖၣ်လီၤ. လံာ်တၢ်ပာ်ဖျါ၀ဲအံၤ မ့ၢ်လံာ်သၢဘ့ၣ်တဘ့ၣ်လၢတၢ်ထုးထီၣ် ဘၣ်ဃးတၢ်ဟံးန့ၢ် ဆူၣ်ဟီၣ်ခိၣ်ကပံာ်န့ၣ်လီၤ.