တၢ်ထၢထံဖိကီၢ်ဖိနီၣ်ဂံၢ်အစၢအိၣ်ဖျါပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲကီၢ်ပယီၤအတၢ်ဂုၤထီၣ်ပသီထီၣ်အဂီၢ်တၢ်လိၣ်ဘၣ်တဖၣ်
တၢ်ထၢထံဖိကီၢ်ဖိနီၣ်ဂံၢ်အစၢအိၣ်ဖျါပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲကီၢ်ပယီၤအတၢ်ဂုၤထီၣ်ပသီထီၣ်အဂီၢ်တၢ်လိၣ်ဘၣ်တဖၣ်
UNFPA Myanmar, 29 May 2015
URL: http://countryoffice.unfpa.org/myanmar/2015/05/29/12209/census_results_highlight_myanmar_rsquo_s_development_needs/
တၢ်ဘိးဘၣ်ရၤလီၤဝဲ(၂၀၁၄)တၢ်ထၢထံဖိကီၢ်ဖိနီၣ်ဂံၢ်အစၢအိၣ်ဖျါဖဲတနံၤညါအံၤဝံၤအလီၢ်ခံ,တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤဖုၣ်ကိာ်လၢအဘၣ်ထွဲဘၣ်ဃးဒီး
ကီၢ်ပယီၤကမျၢၢ်နီၣ်ဂံၢ်(၅၁.၅)ကကွဲၢ်ဂၤဒီးအဝဲသ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်မူအိၣ်ဂဲၤဝဲဒ်လဲၣ်အဂ့ၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤဘၣ်တၢ်ဒိးန့ၢ်အီၤသ့ဝဲအဆိကတၢၢ်တဘျီ
လၢအနံၣ်သၢဆံအတီၢ်ပူၤန့ၣ်လီၤ.
တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤပၣ်ဃုာ်ဒီးတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤလီၤတံၢ်လီၤဆဲးလၢအဘၣ်ဃးကမျၢၢ်နီၣ်ဂံၢ်အိၣ်ထဲလဲၣ်ဒီးဟဲအါထီၣ်ထဲလဲၣ်အဂ့ၢ်,သး
နံၣ်ဒီးမုၣ်/ခွါ,တၢ်ဆီဟံၣ်ဆီဃီအတၢ်အိၣ်သး,တၢ်သုးလီၢ်သုးကျဲဆူတၢ်လီၢ်အဂၤ,တၢ်အိၣ်ဖျဲၣ်ဒီးတၢ်သံတဖၣ်,တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့,တၢ်ဖံး
တၢ်မၤ,နီၢ်ခိက့ၢ်ဂီၤတလၢတပှဲၤ,ဟံၣ်ဃီတၢ်အိၣ်သးဒီးတၢ်မၤဘၣ်လီၢ်ဘၣ်စးက့ၤတၢ်အိၣ်ဆိးအလီၢ်ဖဲဟီၣ်ကဝီၤဒီးကီၢ်စဲၣ်တဘ့ၣ်စုာ်စုာ်,ကီၢ်ရ့ၣ်
ဒီးကီၢ်ဆၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ.ပှၤတိာ်ကျဲၤတၢ်ဖိလၢပတီၢ်ခဲလၢာ်သ့ၣ်တဖၣ်စူးကါဝဲတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤသ့ဝဲဒ်သိးကဃုထံၣ်န့ၢ်
တၢ်လီၤဟိဒီးမၤ လီၤတံၢ်လီၤဆဲးဝဲတၢ်သူၣ်ထီၣ်ဘှီထီၣ်ဒီးပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်တိစၢၤမၤစၢၤအဂီၢ်တၢ်လိၣ်ဘၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
ကီၢ်ခိၣ်အူသ့စ့ၣ်အိးထီၣ်ဝဲမူးအံၤဖဲဝ့ၢ်ခိၣ်သ့ၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ.ပှၤတမှံၤဟဲထီၣ်တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်အိၣ်အါန့ၢ်ဒံး(၁၀၀၀)ဂၤ,ဃုာ်ဒီးကိတိာ်ခိၣ်ကျၢၢ်သ့ၣ်
တဖၣ်လၢထံကီၢ်အကီၢ်စဲၣ်ဒီးဟီၣ်ကဝီၤသ့ၣ်တဖၣ်ခဲလၢာ်,ကလုာ်ဒူၣ်ဒီးတၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါခိၣ်နၢ်တဖၣ်,ထံဂုၤကီၢ်ဂၤပှၤဟ့ၣ်မၤဘူၣ်တၢ်သ့ၣ်တ
ဖၣ်,ခၢၣ်စးသ့ၣ်တဖၣ်လၢဘီမုၢ်စၢဖှိၣ်ခၢၣ်စးကရၢတဖၣ်,ထံဂုၤကီၢ်ဂၤကရၢသဘျ့တဖၣ်,ကမျၢၢ်ပှၤတဝၢတၢ်ကရၢကရိတဖၣ်ဒီးပှၤဘၣ်မူဘၣ်
ဒါလၢနီၢ်ကစၢ်ပၢတၢ်မၤအသနၢၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
(Vijay Nambiar)လၢအမ့ၢ်ပှၤဟ့ၣ်ကူၣ်ဟ့ၣ်ဖးတၢ်လီၤလီၤဆီဆီလၢကီၢ်ပယီၤအဂီၢ်,ကတိၤဒိၣ်ဝဲဒၣ်တၢ်ထၢထံဖိကီၢ် ဖိနီၣ်ဂံၢ်ဒီးစံးဝဲလၢအမ့ၢ်ဒ်
“တၢ်မၤဝံၤတၢ်အကါဒိၣ်တခါ”န့ၣ်လီၤ.တၢ်ကဘၣ်ဘှါရှဲတၢ်ဂ့ၢ်ကီလၢတၢ်ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ် အီၤအိၣ်ဝဲသနာ်က့,တၢ်ထၢထံဖိကီၢ်ဖိနီၣ်ဂံၢ်အံၤက
ဘၣ်ဘျုးဝဲဒၣ်ထံကီၢ်အတၢ်ဂုၤထီၣ်ပသီထီၣ်ဒီးဒံၣ်မိၣ်ြခ့ၣ်တံးအ တၢ်မၤကျဲခံမံၤလၢာ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
လံာ်တၢ်ပာ်ဖျါလၢဘၣ်တၢ်ဘိးဘၣ်ရၤလီၤအီၤလၢUNFPAပှၤပၢဆှၢရဲၣ်ကျဲၤတၢ်အခိၣ်(Dr.Babatunde Osotimehin) အခၢၣ်စးအံၤစံးဝဲလၢ
တၢ်အစၢအိၣ်ဖျါလၢတၢ်ဒိးန့ၢ်ဘၣ်အီၤတဖၣ်မၤစၢၤကီၢ်ပဒိၣ်ဒီးပှၤတဝၢတၢ်ကရၢကရိဒ်သိးကဘှါရှဲဝဲတၢ်တဒ်သိးလိာ်အသးဒီးတၢ်တထဲသိးတုၤ
သိးလိာ်သးလၢပှၤတဝၢတၢ်ကရၢကရိလၢကီၢ်ပယီၤအပူၤဒီးကီၢ်ပယီၤအချၢန့ၣ်လီၤ.
ဖဲတၢ်ကတိၤလီၤတၢ်ခံဘျီလၢာ်အပူၤတၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲဒၣ်လၢတၢ်ထၢထံဖိကီၢ်ဖိနီၣ်ဂံၢ်အတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤအံၤဘၣ်တၢ်ရဲၣ်ကျဲၤမၤအီၤခီဖျိတၢ်နုာ်လီၤ
အိၣ်ဆိးလၢထံလီၢ်ကီၢ်ပူၤဒီးပှၤကမျၢၢ်နီၣ်ဂံၢ်ကိတိာ်ဝဲၤကျိၤလၢဒိးန့ၢ်ဘၣ်ဝဲတၢ်သ့တၢ်ဘၣ်လၢ(UNFPA)ဒီးဒိးန့ၢ်ဘၣ်ဝဲကျိၣ်စ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ
လၢထံဂုၤကီၢ်ဂၤပှၤဟ့ၣ်မၤဘူၣ်တၢ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.ဖဲလၢခံနွံအတီၢ်ပူၤပှၤထၢထံဖိကီၢ်ဖိနီၣ်ဂံၢ်အပှၤမၤတၢ်ဖိအါန့ၢ်(၁၀၀,၀၀)ဂၤဟးအိၣ်သကိးဝဲ
ဒၣ်ဟံၣ်ဒူၣ်(၁၁)ကကွဲၢ်ဒူၣ်ဃၣ်ဃၣ်ဒီးထၢန့ၢ်ဝဲဒၣ်ကမျၢၢ်နီၣ်ဂံၢ်(၉၈)မျးကယၤန့ၣ်လီၤ.
အဝဲသ့ၣ်မၤနီၣ်မၤဃါစ့ၢ်ကီးဝဲဒၣ်လၢဖဲရခၢၣ်ကီၢ်စဲၣ်အပူၤကမျၢၢ်အါန့ၢ်(၁)ကကွဲၢ်ဂၤသ့ၣ်တဖၣ်တပၣ်ဃုာ်ဝဲဒၣ်ဖဲတၢ်ထၢထံဖိကီၢ်ဖိနီၣ်ဂံၢ်အ
တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤအပူၤဘၣ်,ခီဖျိတၢ်အိၣ်သးဖ့ၣ်ဆၢအိၣ်ဒံးဝဲလၢပှၤတဝၢအကျါအဖၢမုၢ်ဒီးပှၤအါဂၤဃ့ထီၣ်ဝဲဒၣ်လၢတၢ်ကပာ်ပနီၣ်အီၤဒ်အမ့ၢ်
ရိၣ်ဟံကၠၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ.(UNFPA)ဟ့ၣ်ကူၣ်ဟ့ၣ်ဖးဝဲဒၣ်ဒ်သိးတၢ်ကပာ်ပနီၣ်အဝဲသ့ၣ်ဘၣ်ဆၣ်ပှၤန့ၢ်စိန့ၢ်ကမီၤတဖၣ်တဟ့ၣ်ဝဲဒၣ်အခွဲး
ဘၣ်န့ၣ်လီၤ.
တၢ်ပာ်ဖျါဘၣ်ဃးပှၤကမျၢၢ်နီၣ်ဂံၢ်ပာ်ဖှိၣ်(၅၁.၅)ကကွဲၢ်ဂၤအံၤပၣ်ဃုာ်ဝဲဒၣ်ဒီးတၢ်ဒွးတယာ်ပာ်ပှၤနီၣ်ဂံၢ်ပာ်ဖှိၣ်(၁.၂)ကကွဲၢ်ဂၤလၢရခၢၣ်,က
ခၠ့ၣ်ဒီးကညီကီၢ်စဲၣ်တဖၣ်လၢတၢ်တထၢဘၣ်ဝဲထံဖိကီၢ်ဖိနီၣ်ဂံၢ်န့ၣ်လီၤ.
တၢ်ထၢထံဖိကီၢ်ဖိနီၣ်ဂံၢ်အစၢအိၣ်ဖျါလၢတၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်အီၤအံၤတၢ်မ့ၢ်ထိၣ်သြတီၤကွၢ်လၢအပူၤကွံာ်(၁၉၈၃)နံၣ်တၢ်ထၢထံဖိကီၢ်ဖိနီၣ်ဂံၢ်န့ၣ်
ဒီးတၢ်ထံၣ်ဘၣ်ဝဲဒၣ်လၢအိၣ်ဒီးတၢ်လဲၤထီၣ်လဲၤထီန့ၣ်လီၤ.တၢ်အစၢအိၣ်ဖျါအံၤပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲတၢ်ဂ့ၢ်လီၤလီၤဆီဆီလၢလာ်တဖၣ်အံၤန့ၣ်လီၤ.
• ထံဖိကီၢ်ဖိအနီၣ်ဂံၢ်ဟဲအါထီၣ်ဝဲ(၀.၈၉)မျးကယၤလၢတနံၣ်အတီၢ်ပူၤအံၤစှၤန့ၢ်ဒံးဝဲဒၣ်ထံဖိကီၢ်ဖိနီၣ်ဂံၢ်ဟဲ အါထီၣ်ဝဲဖဲ(၁၉၇၀)နံၣ်တဖၣ်
အတီၢ်ပူၤအံၤတဝာ်ဒံးန့ၣ်လီၤ.တၢ်မ့ၢ်ထိၣ်သြတီၤကွၢ်ထံဖိကီၢ်ဖိအနီၣ်ဂံၢ်ဟဲ အါထီၣ်ချ့/ကဘှၢထဲလဲၣ်န့ၣ်ဒီးတၢ်ထံၣ်ဘၣ်အီၤလၢကဘှၢလီၤ
ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ.
• ပိာ်မုၣ်မ့ၢ်အိၣ်ဝဲ(၁၀၀)ဂၤန့ၣ်ဒီးပိာ်ခွါအိၣ်ဝဲ(၉၃)ဂၤန့ၣ်လီၤ.တၢ်အံၤပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲဒၣ်လၢပိာ်ခွါအသးသမူဖုၣ် ဒိၣ်န့ၢ်ဒံးပိာ်မုၣ်ဒီးပိာ်ခွါသ့ၣ်တ
ဖၣ်သုးလီၢ်သုးကျဲအါဒိၣ်ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ.
• ထံဖိကီၢ်ဖိအနီၣ်ဂံၢ်တဝာ်မ့ၢ်ဝဲပှၤသ့ၣ်တဖၣ်လၢအသးနံၣ်စှၤန့ၢ်ဒံး(၂၇)နံၣ်န့ၣ်လီၤ.ဘၣ်ဆၣ်ဒီးဖိသၣ်အနီၣ်ဂံၢ်စးထီၣ်ဟဲလီၤစှၤဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ.
• (၁၉၈၃)နံၣ်ပိာ်မုၣ်တဂၤအဖိအိၣ်ဝဲ(၄.၇)ဂၤဘၣ်ဆၣ်ခဲအံၤတၢ်ကထံၣ်ဘၣ်က့ၤဝဲတၢ်လီၤဆီဒ်အမ့ၢ်ပိာ်မုၣ်တဂၤအဖိအိၣ်ဝဲဒၣ်(၂.၃)ဂၤန့ၣ်လီၤ.
• ဒ်တၢ်ညီနုၢ်အသိးစးထီၣ်လၢအိၣ်ဖျဲၣ်ဝံၤဒီးအိၣ်မူဝဲတုၤလၢ(၆၆.၈)နံၣ်န့ၣ်လီၤ.ထံဖိကီၢ်ဖိအသးသမူထီန့ၢ်ဒံးပှၤလၢညါဘၣ်ဆၣ်တၢ်မ့ၢ်ထိၣ်
သတြီၤကွၢ်ဖဲကီၢ်အ့ရှၢၣ်မုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးန့ၣ်ဒီးမ့ၢ်ဒံးဝဲဒၣ်ထံကီၢ်တဘ့ၣ်လၢအပှၤထံဖိကီၢ်ဖိအသးသမူအဖုၣ်ကတၢၢ်န့ၣ်လီၤ.ပိာ်မုၣ်တဖၣ်အ
သးသမူထီန့ၢ်ဒံးဝဲပိာ်ခွါဃုနံၣ်န့ၣ်လီၤ.
• ဖိသၣ်အိၣ်ဖျဲၣ်သီဒီးဖိသၣ်သးနံၣ်(၅)နံၣ်ဆူအဖီလာ်အတၢ်သံနီၣ်ဂံၢ်အါဝဲဒၣ်လၢကီၢ်ဒီတဘ့ၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ.ဖိသၣ်အိၣ်ဖျဲၣ်သီမ့ၢ်အိၣ်အဂၤ
(၁,၀၀၀)န့ၣ်ဒီးသံဝဲဒၣ်(၆၂)ဂၤ,ဖိသၣ်သးနံၣ်(၅)နံၣ်ဆူအဖီလာ်မ့ၢ်အိၣ်အဂၤ (၁,၀၀၀)န့ၣ်ဒီးသံဝဲဒၣ်(၇၂)ဂၤန့ၣ်လီၤ.ဖဲလၢကီၢ်စဲၣ်တနီၤနီၤ
အပူၤဖိသၣ်သံအနီၣ်ဂံၢ်အါဒိၣ်န့ၢ်ဒံးတၢ်လီၢ်အဂၤတဖၣ်ခံဆးန့ၣ်လီၤ.
• ပှၤဒိၣ်တုာ်ခိၣ်ပှဲၤ(၉၀)မျးကယၤဃၣ်ဃၣ်တသ့လံာ်သ့လဲၢ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ.ဘၣ်ဆၣ်ဒီးဖဲလၢယိၤဒိၣ်ကီၢ်စဲၣ်အ ပူၤထဲဒၣ်ပှၤ(၆၃)မျးကယၤသ့ၣ်တ
ဖၣ်တသ့လံာ်သ့လဲၢ်ဝဲဘၣ်န့ၣ်လီၤ.
• ပိာ်ခွါဒိၣ်တုာ်ခိၣ်ပှဲၤ(၈၅)မျးကယၤဒီးပိာ်မုၣ်ဒိၣ်တုာ်ခိၣ်ပှဲၤ(၅၀)မျးကယၤသ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်ဒီးတၢ်ဖံးတၢ်မၤန့ၣ်လီၤ.ပှၤဒိၣ်တုာ်ခိၣ်ပှဲၤလၢအတၢ်ဖံး
တၢ်မၤတအိၣ်ဘၣ်တဖၣ်အိၣ်ဝဲ(၄)မျးကယၤဒီးပှၤသးနံၣ်(၁၅-၂၉)လၢအ တၢ်ဖံးတၢ်မၤတအိၣ်ဘၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်အါန့ၢ်ဒံးခံဆးန့ၣ်လီၤ.
•
• ထဲဒၣ်ဟံၣ်ဒူၣ်သၢပူတပူအိၣ်ဒီးလီမ့ၣ်အူဒီးသၢပူတပူအိၣ်ဒီးလီတဲစိသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.ဘၣ်ဆၣ်ဟံၣ်ဒူၣ်တ ဝာ်အိၣ်ဒီးကွဲၤဟူဖျါ(televisions)
သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
• ဟံၣ်အဖျၢၣ်အါန့ၢ်ဒံး(၇၀)မျးကယၤဒိးန့ၢ်ဘၣ်ထံဒီးတၢ်ကဆှဲကဆှီလၢအဂ့ၤဘၣ်ဆၣ်ဖဲလၢကီၢ်စဲၣ်တနီၤနီၤအပူၤတၢ်ဒိးန့ၢ်ဘၣ်ထံဒီးတၢ်ကဆှဲ
ကဆှီလၢအဂ့ၤအမျးကယၤအိၣ်စှၤဒိၣ်မးန့ၣ်လီၤ.
တၢ်အစၢအိၣ်ဖျါအဂၤဒ်အမ့ၢ်-ကလုာ်ဒူၣ်,တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါ,တၢ်ဖံးတၢ်မၤဒီးမိၢ်သံလၢအိၣ်ဖျဲၣ်ဖိအဃိသ့ၣ်တဖၣ်အံၤတၢ်ကပဲာ်ထံနီၤဖးဒီးတၢ်က
တၢၣ်ပီၣ်သကိးအီၤအဂီၢ်လိၣ်ဘၣ်အါထီၣ်တၢ်ဆၢကတီၢ်န့ၣ်လီၤ.တၢ်အစၢအိၣ်ဖျါသ့ၣ်တဖၣ်အံၤတၢ်တိာ်ပာ်ရၤလီၤအီၤနံၣ်လၢကဟဲန့ၣ်လီၤ.
ကီၢ်ပယီၤကမျၢၢ်နီၣ်ဂံၢ်(၅၁.၅)ကကွဲၢ်ဂၤဒီးအဝဲသ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်မူအိၣ်ဂဲၤဝဲဒ်လဲၣ်အဂ့ၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤဘၣ်တၢ်ဒိးန့ၢ်အီၤသ့ဝဲအဆိကတၢၢ်တဘျီ
လၢအနံၣ်သၢဆံအတီၢ်ပူၤန့ၣ်လီၤ.
တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤပၣ်ဃုာ်ဒီးတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤလီၤတံၢ်လီၤဆဲးလၢအဘၣ်ဃးကမျၢၢ်နီၣ်ဂံၢ်အိၣ်ထဲလဲၣ်ဒီးဟဲအါထီၣ်ထဲလဲၣ်အဂ့ၢ်,သး
နံၣ်ဒီးမုၣ်/ခွါ,တၢ်ဆီဟံၣ်ဆီဃီအတၢ်အိၣ်သး,တၢ်သုးလီၢ်သုးကျဲဆူတၢ်လီၢ်အဂၤ,တၢ်အိၣ်ဖျဲၣ်ဒီးတၢ်သံတဖၣ်,တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့,တၢ်ဖံး
တၢ်မၤ,နီၢ်ခိက့ၢ်ဂီၤတလၢတပှဲၤ,ဟံၣ်ဃီတၢ်အိၣ်သးဒီးတၢ်မၤဘၣ်လီၢ်ဘၣ်စးက့ၤတၢ်အိၣ်ဆိးအလီၢ်ဖဲဟီၣ်ကဝီၤဒီးကီၢ်စဲၣ်တဘ့ၣ်စုာ်စုာ်,ကီၢ်ရ့ၣ်
ဒီးကီၢ်ဆၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ.ပှၤတိာ်ကျဲၤတၢ်ဖိလၢပတီၢ်ခဲလၢာ်သ့ၣ်တဖၣ်စူးကါဝဲတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤသ့ဝဲဒ်သိးကဃုထံၣ်န့ၢ်
တၢ်လီၤဟိဒီးမၤ လီၤတံၢ်လီၤဆဲးဝဲတၢ်သူၣ်ထီၣ်ဘှီထီၣ်ဒီးပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်တိစၢၤမၤစၢၤအဂီၢ်တၢ်လိၣ်ဘၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
ကီၢ်ခိၣ်အူသ့စ့ၣ်အိးထီၣ်ဝဲမူးအံၤဖဲဝ့ၢ်ခိၣ်သ့ၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ.ပှၤတမှံၤဟဲထီၣ်တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်အိၣ်အါန့ၢ်ဒံး(၁၀၀၀)ဂၤ,ဃုာ်ဒီးကိတိာ်ခိၣ်ကျၢၢ်သ့ၣ်
တဖၣ်လၢထံကီၢ်အကီၢ်စဲၣ်ဒီးဟီၣ်ကဝီၤသ့ၣ်တဖၣ်ခဲလၢာ်,ကလုာ်ဒူၣ်ဒီးတၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါခိၣ်နၢ်တဖၣ်,ထံဂုၤကီၢ်ဂၤပှၤဟ့ၣ်မၤဘူၣ်တၢ်သ့ၣ်တ
ဖၣ်,ခၢၣ်စးသ့ၣ်တဖၣ်လၢဘီမုၢ်စၢဖှိၣ်ခၢၣ်စးကရၢတဖၣ်,ထံဂုၤကီၢ်ဂၤကရၢသဘျ့တဖၣ်,ကမျၢၢ်ပှၤတဝၢတၢ်ကရၢကရိတဖၣ်ဒီးပှၤဘၣ်မူဘၣ်
ဒါလၢနီၢ်ကစၢ်ပၢတၢ်မၤအသနၢၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
(Vijay Nambiar)လၢအမ့ၢ်ပှၤဟ့ၣ်ကူၣ်ဟ့ၣ်ဖးတၢ်လီၤလီၤဆီဆီလၢကီၢ်ပယီၤအဂီၢ်,ကတိၤဒိၣ်ဝဲဒၣ်တၢ်ထၢထံဖိကီၢ် ဖိနီၣ်ဂံၢ်ဒီးစံးဝဲလၢအမ့ၢ်ဒ်
“တၢ်မၤဝံၤတၢ်အကါဒိၣ်တခါ”န့ၣ်လီၤ.တၢ်ကဘၣ်ဘှါရှဲတၢ်ဂ့ၢ်ကီလၢတၢ်ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ် အီၤအိၣ်ဝဲသနာ်က့,တၢ်ထၢထံဖိကီၢ်ဖိနီၣ်ဂံၢ်အံၤက
ဘၣ်ဘျုးဝဲဒၣ်ထံကီၢ်အတၢ်ဂုၤထီၣ်ပသီထီၣ်ဒီးဒံၣ်မိၣ်ြခ့ၣ်တံးအ တၢ်မၤကျဲခံမံၤလၢာ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
လံာ်တၢ်ပာ်ဖျါလၢဘၣ်တၢ်ဘိးဘၣ်ရၤလီၤအီၤလၢUNFPAပှၤပၢဆှၢရဲၣ်ကျဲၤတၢ်အခိၣ်(Dr.Babatunde Osotimehin) အခၢၣ်စးအံၤစံးဝဲလၢ
တၢ်အစၢအိၣ်ဖျါလၢတၢ်ဒိးန့ၢ်ဘၣ်အီၤတဖၣ်မၤစၢၤကီၢ်ပဒိၣ်ဒီးပှၤတဝၢတၢ်ကရၢကရိဒ်သိးကဘှါရှဲဝဲတၢ်တဒ်သိးလိာ်အသးဒီးတၢ်တထဲသိးတုၤ
သိးလိာ်သးလၢပှၤတဝၢတၢ်ကရၢကရိလၢကီၢ်ပယီၤအပူၤဒီးကီၢ်ပယီၤအချၢန့ၣ်လီၤ.
ဖဲတၢ်ကတိၤလီၤတၢ်ခံဘျီလၢာ်အပူၤတၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲဒၣ်လၢတၢ်ထၢထံဖိကီၢ်ဖိနီၣ်ဂံၢ်အတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤအံၤဘၣ်တၢ်ရဲၣ်ကျဲၤမၤအီၤခီဖျိတၢ်နုာ်လီၤ
အိၣ်ဆိးလၢထံလီၢ်ကီၢ်ပူၤဒီးပှၤကမျၢၢ်နီၣ်ဂံၢ်ကိတိာ်ဝဲၤကျိၤလၢဒိးန့ၢ်ဘၣ်ဝဲတၢ်သ့တၢ်ဘၣ်လၢ(UNFPA)ဒီးဒိးန့ၢ်ဘၣ်ဝဲကျိၣ်စ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ
လၢထံဂုၤကီၢ်ဂၤပှၤဟ့ၣ်မၤဘူၣ်တၢ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.ဖဲလၢခံနွံအတီၢ်ပူၤပှၤထၢထံဖိကီၢ်ဖိနီၣ်ဂံၢ်အပှၤမၤတၢ်ဖိအါန့ၢ်(၁၀၀,၀၀)ဂၤဟးအိၣ်သကိးဝဲ
ဒၣ်ဟံၣ်ဒူၣ်(၁၁)ကကွဲၢ်ဒူၣ်ဃၣ်ဃၣ်ဒီးထၢန့ၢ်ဝဲဒၣ်ကမျၢၢ်နီၣ်ဂံၢ်(၉၈)မျးကယၤန့ၣ်လီၤ.
အဝဲသ့ၣ်မၤနီၣ်မၤဃါစ့ၢ်ကီးဝဲဒၣ်လၢဖဲရခၢၣ်ကီၢ်စဲၣ်အပူၤကမျၢၢ်အါန့ၢ်(၁)ကကွဲၢ်ဂၤသ့ၣ်တဖၣ်တပၣ်ဃုာ်ဝဲဒၣ်ဖဲတၢ်ထၢထံဖိကီၢ်ဖိနီၣ်ဂံၢ်အ
တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤအပူၤဘၣ်,ခီဖျိတၢ်အိၣ်သးဖ့ၣ်ဆၢအိၣ်ဒံးဝဲလၢပှၤတဝၢအကျါအဖၢမုၢ်ဒီးပှၤအါဂၤဃ့ထီၣ်ဝဲဒၣ်လၢတၢ်ကပာ်ပနီၣ်အီၤဒ်အမ့ၢ်
ရိၣ်ဟံကၠၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ.(UNFPA)ဟ့ၣ်ကူၣ်ဟ့ၣ်ဖးဝဲဒၣ်ဒ်သိးတၢ်ကပာ်ပနီၣ်အဝဲသ့ၣ်ဘၣ်ဆၣ်ပှၤန့ၢ်စိန့ၢ်ကမီၤတဖၣ်တဟ့ၣ်ဝဲဒၣ်အခွဲး
ဘၣ်န့ၣ်လီၤ.
တၢ်ပာ်ဖျါဘၣ်ဃးပှၤကမျၢၢ်နီၣ်ဂံၢ်ပာ်ဖှိၣ်(၅၁.၅)ကကွဲၢ်ဂၤအံၤပၣ်ဃုာ်ဝဲဒၣ်ဒီးတၢ်ဒွးတယာ်ပာ်ပှၤနီၣ်ဂံၢ်ပာ်ဖှိၣ်(၁.၂)ကကွဲၢ်ဂၤလၢရခၢၣ်,က
ခၠ့ၣ်ဒီးကညီကီၢ်စဲၣ်တဖၣ်လၢတၢ်တထၢဘၣ်ဝဲထံဖိကီၢ်ဖိနီၣ်ဂံၢ်န့ၣ်လီၤ.
တၢ်ထၢထံဖိကီၢ်ဖိနီၣ်ဂံၢ်အစၢအိၣ်ဖျါလၢတၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်အီၤအံၤတၢ်မ့ၢ်ထိၣ်သြတီၤကွၢ်လၢအပူၤကွံာ်(၁၉၈၃)နံၣ်တၢ်ထၢထံဖိကီၢ်ဖိနီၣ်ဂံၢ်န့ၣ်
ဒီးတၢ်ထံၣ်ဘၣ်ဝဲဒၣ်လၢအိၣ်ဒီးတၢ်လဲၤထီၣ်လဲၤထီန့ၣ်လီၤ.တၢ်အစၢအိၣ်ဖျါအံၤပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲတၢ်ဂ့ၢ်လီၤလီၤဆီဆီလၢလာ်တဖၣ်အံၤန့ၣ်လီၤ.
• ထံဖိကီၢ်ဖိအနီၣ်ဂံၢ်ဟဲအါထီၣ်ဝဲ(၀.၈၉)မျးကယၤလၢတနံၣ်အတီၢ်ပူၤအံၤစှၤန့ၢ်ဒံးဝဲဒၣ်ထံဖိကီၢ်ဖိနီၣ်ဂံၢ်ဟဲ အါထီၣ်ဝဲဖဲ(၁၉၇၀)နံၣ်တဖၣ်
အတီၢ်ပူၤအံၤတဝာ်ဒံးန့ၣ်လီၤ.တၢ်မ့ၢ်ထိၣ်သြတီၤကွၢ်ထံဖိကီၢ်ဖိအနီၣ်ဂံၢ်ဟဲ အါထီၣ်ချ့/ကဘှၢထဲလဲၣ်န့ၣ်ဒီးတၢ်ထံၣ်ဘၣ်အီၤလၢကဘှၢလီၤ
ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ.
• ပိာ်မုၣ်မ့ၢ်အိၣ်ဝဲ(၁၀၀)ဂၤန့ၣ်ဒီးပိာ်ခွါအိၣ်ဝဲ(၉၃)ဂၤန့ၣ်လီၤ.တၢ်အံၤပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲဒၣ်လၢပိာ်ခွါအသးသမူဖုၣ် ဒိၣ်န့ၢ်ဒံးပိာ်မုၣ်ဒီးပိာ်ခွါသ့ၣ်တ
ဖၣ်သုးလီၢ်သုးကျဲအါဒိၣ်ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ.
• ထံဖိကီၢ်ဖိအနီၣ်ဂံၢ်တဝာ်မ့ၢ်ဝဲပှၤသ့ၣ်တဖၣ်လၢအသးနံၣ်စှၤန့ၢ်ဒံး(၂၇)နံၣ်န့ၣ်လီၤ.ဘၣ်ဆၣ်ဒီးဖိသၣ်အနီၣ်ဂံၢ်စးထီၣ်ဟဲလီၤစှၤဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ.
• (၁၉၈၃)နံၣ်ပိာ်မုၣ်တဂၤအဖိအိၣ်ဝဲ(၄.၇)ဂၤဘၣ်ဆၣ်ခဲအံၤတၢ်ကထံၣ်ဘၣ်က့ၤဝဲတၢ်လီၤဆီဒ်အမ့ၢ်ပိာ်မုၣ်တဂၤအဖိအိၣ်ဝဲဒၣ်(၂.၃)ဂၤန့ၣ်လီၤ.
• ဒ်တၢ်ညီနုၢ်အသိးစးထီၣ်လၢအိၣ်ဖျဲၣ်ဝံၤဒီးအိၣ်မူဝဲတုၤလၢ(၆၆.၈)နံၣ်န့ၣ်လီၤ.ထံဖိကီၢ်ဖိအသးသမူထီန့ၢ်ဒံးပှၤလၢညါဘၣ်ဆၣ်တၢ်မ့ၢ်ထိၣ်
သတြီၤကွၢ်ဖဲကီၢ်အ့ရှၢၣ်မုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးန့ၣ်ဒီးမ့ၢ်ဒံးဝဲဒၣ်ထံကီၢ်တဘ့ၣ်လၢအပှၤထံဖိကီၢ်ဖိအသးသမူအဖုၣ်ကတၢၢ်န့ၣ်လီၤ.ပိာ်မုၣ်တဖၣ်အ
သးသမူထီန့ၢ်ဒံးဝဲပိာ်ခွါဃုနံၣ်န့ၣ်လီၤ.
• ဖိသၣ်အိၣ်ဖျဲၣ်သီဒီးဖိသၣ်သးနံၣ်(၅)နံၣ်ဆူအဖီလာ်အတၢ်သံနီၣ်ဂံၢ်အါဝဲဒၣ်လၢကီၢ်ဒီတဘ့ၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ.ဖိသၣ်အိၣ်ဖျဲၣ်သီမ့ၢ်အိၣ်အဂၤ
(၁,၀၀၀)န့ၣ်ဒီးသံဝဲဒၣ်(၆၂)ဂၤ,ဖိသၣ်သးနံၣ်(၅)နံၣ်ဆူအဖီလာ်မ့ၢ်အိၣ်အဂၤ (၁,၀၀၀)န့ၣ်ဒီးသံဝဲဒၣ်(၇၂)ဂၤန့ၣ်လီၤ.ဖဲလၢကီၢ်စဲၣ်တနီၤနီၤ
အပူၤဖိသၣ်သံအနီၣ်ဂံၢ်အါဒိၣ်န့ၢ်ဒံးတၢ်လီၢ်အဂၤတဖၣ်ခံဆးန့ၣ်လီၤ.
• ပှၤဒိၣ်တုာ်ခိၣ်ပှဲၤ(၉၀)မျးကယၤဃၣ်ဃၣ်တသ့လံာ်သ့လဲၢ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ.ဘၣ်ဆၣ်ဒီးဖဲလၢယိၤဒိၣ်ကီၢ်စဲၣ်အ ပူၤထဲဒၣ်ပှၤ(၆၃)မျးကယၤသ့ၣ်တ
ဖၣ်တသ့လံာ်သ့လဲၢ်ဝဲဘၣ်န့ၣ်လီၤ.
• ပိာ်ခွါဒိၣ်တုာ်ခိၣ်ပှဲၤ(၈၅)မျးကယၤဒီးပိာ်မုၣ်ဒိၣ်တုာ်ခိၣ်ပှဲၤ(၅၀)မျးကယၤသ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်ဒီးတၢ်ဖံးတၢ်မၤန့ၣ်လီၤ.ပှၤဒိၣ်တုာ်ခိၣ်ပှဲၤလၢအတၢ်ဖံး
တၢ်မၤတအိၣ်ဘၣ်တဖၣ်အိၣ်ဝဲ(၄)မျးကယၤဒီးပှၤသးနံၣ်(၁၅-၂၉)လၢအ တၢ်ဖံးတၢ်မၤတအိၣ်ဘၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်အါန့ၢ်ဒံးခံဆးန့ၣ်လီၤ.
•
• ထဲဒၣ်ဟံၣ်ဒူၣ်သၢပူတပူအိၣ်ဒီးလီမ့ၣ်အူဒီးသၢပူတပူအိၣ်ဒီးလီတဲစိသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.ဘၣ်ဆၣ်ဟံၣ်ဒူၣ်တ ဝာ်အိၣ်ဒီးကွဲၤဟူဖျါ(televisions)
သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
• ဟံၣ်အဖျၢၣ်အါန့ၢ်ဒံး(၇၀)မျးကယၤဒိးန့ၢ်ဘၣ်ထံဒီးတၢ်ကဆှဲကဆှီလၢအဂ့ၤဘၣ်ဆၣ်ဖဲလၢကီၢ်စဲၣ်တနီၤနီၤအပူၤတၢ်ဒိးန့ၢ်ဘၣ်ထံဒီးတၢ်ကဆှဲ
ကဆှီလၢအဂ့ၤအမျးကယၤအိၣ်စှၤဒိၣ်မးန့ၣ်လီၤ.
တၢ်အစၢအိၣ်ဖျါအဂၤဒ်အမ့ၢ်-ကလုာ်ဒူၣ်,တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါ,တၢ်ဖံးတၢ်မၤဒီးမိၢ်သံလၢအိၣ်ဖျဲၣ်ဖိအဃိသ့ၣ်တဖၣ်အံၤတၢ်ကပဲာ်ထံနီၤဖးဒီးတၢ်က
တၢၣ်ပီၣ်သကိးအီၤအဂီၢ်လိၣ်ဘၣ်အါထီၣ်တၢ်ဆၢကတီၢ်န့ၣ်လီၤ.တၢ်အစၢအိၣ်ဖျါသ့ၣ်တဖၣ်အံၤတၢ်တိာ်ပာ်ရၤလီၤအီၤနံၣ်လၢကဟဲန့ၣ်လီၤ.