တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ဒီးတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့ မ့ၢ်တၢ်လၢအလိၣ်ဆိလၢ ပအိၣ်ဟီၣ်က၀ီၤ
တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ဒီးတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့ မ့ၢ်တၢ်လၢအလိၣ်ဆိလၢ ပအိၣ်ဟီၣ်က၀ီၤ
Myanmar Business Times, 01 Nov 2018
URL: https://www.mmtimes.com/news/education-and-health-among-pa-os-priorities.html
ပအိၣ်နီၢ်ကစၢ်စံၣ်ညီၣ်ပၢလီၤသးဟီၣ်က၀ီၤ Pa-O Self-administered Zone’s (SAZ) ကမၤဂ့ၤထီၣ်တၢ်သူၣ်လီၤဆီလီၤ, ကျဲမုၢ် ကျဲဘိ, ထံနိဒီးတၢ်မၤန့ၢ်လီမ့ၣ်အူလၢကီၢ်ဆၣ်သၢဘ့ၣ်အပူၤလၢ ၂၀၁၈-၂၂, အခါဖဲ သူၣ်ထီၣ်စ့ၢ်ကီးခီလ့းကၠိ ဒီးတၢ်သိၣ်လိကၠိလၢ တၢ်စုသ့ခီၣ်ဘၣ်အဂီၢ် ဒီးဆူၣ်ချ့တၢ်ကွၢ်ထွဲတၢ်တိာ်ပာ်အဂီၢ်လီၤ.
ယဲၢ်နံၣ်တၢ်တိာ်ကျဲၤ ခံဘျီတဘျီတၢ်စးထီၣ်မၤအီၤတနွံအံၤ ခီဖျိပအိၣ် တီခိၣ်ရိၣ်မဲကရၢ, ကီၢ်ပယီၤကရၢလၢတၢ်လဲၤထီၣ်လဲၤထီ လၢအကပၤ ကပၤအဂီၢ် Myanmar Institute for Integrated Development (MIID) ဒီး ဒၤနၤကရၢလၢ ကီၢ် UK ဆီၣ်ထွဲ၀ဲစ့ UK-funded DaNa Facility လၢပအိၣ်ဟီၣ်က၀ီၤပူၤ, ကလံၤထံးယိၤဒိၣ်ကီၢ်စဲၣ်န့ၣ်လီၤ.
၂၀၁၂-၁၇ တၢ်လဲၤထီၣ်လဲၤထီတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤ တၢ်စးထီၣ်မၤအီၤတ ဘျီဃီဖဲ ပအိၣ်ကလုာ်ဒူၣ်မၤန့ၢ်အ၀ဲသ့ၣ်ခွဲးယာ်လၢ နီၢ်ကစၢ်တၢ်စံၣ်ညီၣ် ပၢလီၤသးအဂီၢ်, ဒီးတၢ်စးထီၣ်မၤ၀ဲဖဲ ၂၀၁၂ လီၤ. ဒ်လၢတၢ်ရဲၣ်တၢ် ကျဲၤ၀ဲ န့ၣ်အဖီခိၣ်, တၢ်ပာ်လီၤကဒီးတၢ်ရဲၣ်တၢ် ကျဲၤမိၢ်ပှၢ်ခံခါတခါလၢပအိၣ်အဂီၢ် လၢကမၤဂ့ၤထီၣ်မုၢ်ကျိၤ၀ဲၤကွာ်အခွဲးအယာ် ဒီးတၢ်လုၢ်အီၣ်သးသမူလၢ ပှၤတ၀ၢလၢဟိၤပီ, စံၤစဲၤ, ဒီးပ့ၤလီကီၢ်ဆၣ်အဂီၢ်, ဒီးတၢ်ဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါ ၀ဲ ပှၤသးစၢ်, ပိာ်မုၣ် ဒီးကရူၢ်လၢတၢ်ကွၢ်တလီၤသ့ၣ်တဖၣ် ကပၣ်ဃုာ်လၢပ အိၣ်တၢ်လဲၤထီၣ်လဲၤထီတၢ်မၤအပူၤလီၤ.
တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤမိၢ်ပှၢ် ဘၣ်တၢ်ကတဲာ်ကတီၤအီၤလၢ ပအိၣ်တၢ်တီခိၣ်ရိၣ်မဲကရၢ, MIID ပှၤသ့ပှၤဘၣ်လီၤဆီ, ဟီၣ်က၀ီၤပှၤပၢ ဆှၢတၢ်, ဒီးကမျၢၢ်ပှၤတ၀ၢကရၢလၢဟီၣ်က၀ီၤအပူၤတဖၣ်လီၤ.
တၢ်မၤကျဲဘၣ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤအီၤကျိၣ်စ့လၢ DaNa Facility, တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤလၢဘၣ်တၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်အီၤဒီး ဆီၣ်ထွဲအီၤကျိၣ်စ့လၢ ကီၢ် UK ထံဂုၤကီၢ်ဂၤတၢ်လဲၤထီၣ်လဲၤထီ၀ဲၤကျိၤ Department for International Development (DFID) န့ၣ်လီၤ.
ဒ်တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤအလံာ်လၢ The Myanmar Times တၢ်ကစီၣ်ထံၣ်၀ဲအသိး, တၢ်မၤလၢတၢ်ကဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါ၀ဲလၢဆူညါယဲၢ်နံၣ် အတီဲၢ်ပူၤမ့ၢ်တၢ်စုသ့ၣ်ခီၣ်ဘၣ်တၢ်သ့တၢ်ဘၣ်ကျဲတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ ဒီးတၢ် သိၣ်လိ Technical Vocational Education and Training (TVET), ဆူၣ်ချ့တၢ်ကွၢ်ထွဲ, တၢ်ဆီၣ်ထွဲပနံာ်တၢ်မၤလၢအဆံး ဒီးပှၤမၤစံာ်ဖိ ဃုာ်ဒီးပှၤတ၀ၢ ဒီးသူၣ်ဖျးသ့ၣ်ပှၢ်တဖၣ် လီၤ.
တၢ်မၤလၢတၢ်ထံၣ်၀ဲလၢတၢ်ကဘၣ်မၤဆိတဖၣ်မ့ၢ် တၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ကူၣ်ဆိကမိၣ်အသီစ့ပာ်ကီၤ, ဒ်သိးကမၤဂ့ၤထီၣ်တၢ် မၤန့ၢ်စ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲ လၢပနံာ်တၢ်မၤလၢအဆံး ဒီးဖဲြကၢးဖဲဘၣ်အဂီၢ် small and medium-sized enterprises (SMEs), တၢ်ဒုး အိၣ်ထီၣ်ခီလ့းကၠိသၢဖျၢၣ်, တၢ်တ့ထီၣ်တၢ်ဟ့ၣ်ထံၣ်အကျိၤ, တၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ် နၢးစ်ကသံၣ်သရၣ်ကွၢ်ပှၤဆါ ဒီးတၢ်ဒုးအိၣ်ဖျဲၣ်ဖိတၢ် သိၣ်လိကၠိ ဒီးတၢ်ဃုထံၣ်သ့ၣ်ညါ တၢ်ဒုး အိၣ်ထီၣ်ကီၢ်ဆၣ် TVET ၀ဲၤလီၢ်သ့တသ့ သ့ၣ်တဖၣ်လီၤ.
တၢ်ဘျးစဲတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့လၢတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤမိၢ်ပှၢ်အပူၤ တမ့ၢ်တၢ်ကမၢကမၣ်ဘၣ် မ့ၢ်လၢပှၤမၤတၢ်သ့ ၇၀ မျးကယၤလၢ ဟီၣ်က၀ီၤအပူၤမ့ၢ် ပှၤမၤတၢ်လၢဟံၣ်ဖိဃီဖိအပူၤလၢတဒိးန့ၢ်တၢ်အဘူးအလဲ, မ့တမ့ၢ် ပှၤလၢ မၤနီၢ်ကစၢ်အတၢ်မၤ, ဒီးပှၤသး နံၣ် ၂၅ နံၣ်ဆူဖီခိၣ်ထဲ ၄၂ မျးကယၤဖျိတီၤဖုၣ်ကၠိအဃိလီၤ. တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ပတီၢ်ဖုၣ် တၢ်ဂ့ၢ်ခိၣ်သ့ၣ်မ့ၢ် တၢ်ကီတၢ်ခဲလၢတၢ် ကဘၣ်လဲၤထီၣ်ကၠိ ဒီးတၢ်လၢာ်ဘူၣ်လၢာ်စ့ၤအဃိလီၤ.
Dr Gail Marzetti, လၢအမ့ၢ် DFID အခိၣ်လၢကီၢ်ပယီၤ, စံး၀ဲဖဲတၢ်စးထီၣ်မၤတၢ်မၤ လၢတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤ၀ဲအံၤကပာ်လီၤန့ၢ်တၢ် ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤမိၢ်ပှၢ် ဒ်သိးကဟ့ၣ်ပအိၣ်ကမျၢၢ်တၢ်ခွဲးတၢ်ယာ် ဒ်သိးကဒုးအါထီၣ်အ၀ဲသ့ၣ် အတၢ်ဟဲနုာ်ဒီး တၢ်ဂုာ်ထီၣ်ပသီထီၣ်အဂီၢ် န့ၣ်လီၤ. တၢ်မၤအါထီၣ်မုၢ်ကျိၤ၀ဲၤကွာ်အတၢ်စိာ်နုာ်ကမ့ၢ် " ခီၣ်တဃာ်လၢ တၢ်မုာ်တၢ်ခုၣ်ဒီးတၢ်ဂုာ်ထီၣ်ပသီထီၣ်ကအိၣ်ထီၣ်ဆူ ညါ လၢပှၤခဲလၢာ်အဂီၢ်လီၤ."
တၢ်စိာ်နုာ်ဂံၢ်ဃုာ်ပှၤခဲလၢာ် ဖဲအံၤမ့ၢ်တၢ်အရ့ဒိၣ်အဂၤတခါလၢတၢ်အဲၣ်ဒိးပာ်ဖျါ၀ဲလီၤ. မ့ၢ်တၢ်လၢအလီၤဂာ်ဒီး အူခိၤစါလွ့ၤ, ပ အိၣ်တၢ်တီခိၣ်ရိမဲကရၢပှၤပၢၤလီၢ်ဆ့ၣ်နီၤ စံးဘၣ်တၢ်ကစီၣ်၀ဲအံၤဖဲလါယနူၤအါရံၤ, Joern Kristensen, MIID ပၢဆှၢတၢ်ပှၤနဲၣ် တၢ်, စံး၀ဲလၢတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤမိၢ်ပှၢ်လၢ တၢ်ဘှီက့ၤအီၤလၢအသီ ကအိၣ်သူၣ်ထီၣ်အသးလၢအပူၤကွံာ်တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤမိၢ်ပှၢ်အဖီ ခိၣ်, တကတီၢ်ဃီတၢ်ကျဲးစၢးဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါအါထီၣ် ဟီၣ်က၀ီၤကမျၢၢ်ခၢၣ်စး, သးစၢ်ကရူၢ်, ပအိၣ်ပိာ်မုၣ်ကရၢ ဒီးပှၤအဂၤတဖၣ် ဒ်သိးကနုာ်လီၤပၣ်ဃုာ်အါထီၣ် လၢတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤမိၢ်ပှၢ်အပူၤလီၤ.
မ့ၢ်လၢတၢ်မၤထွဲလံ တၢ်ဆှၢနုာ်ယဲၢ်ပူလွံၢ်ပူ လၢတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤမိၢ်ပှၢ်အခီၣ်ထံးတခါလံအဃိသတးဒီး, အူခိၤစါလွ့ၤၡဲပၠး၀ဲ, အခဲ အံၤတၢ်လၢတၢ်ကဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါ၀ဲမ့ၢ်၀ဲ ပှၤသးစၢ်, ပိာ်မုၣ်, ကရူၢ်လၢတၢ်ကွၢ်တလီၤ ဒ်အမ့ၢ်ပှၤနီၢ်ခိက့ၢ်ဂီၤတလၢပှဲၤတဖၣ်လီၤ.
"ယဲၢ်နံၣ်တၢ်လဲၤထီၣ်လဲၤထီတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤမိၢ်ပှၢ် လၢတၢ်မၤသီထီၣ်က့ၤအီၤ လၢပအိၣ်နီၢ်ကစၢ်စံၣ်ညီၣ်ပၢလီၤသးဟီၣ်က၀ီၤအဂီၢ် ကမၤစၢၤပှၤဒ်သိးပကရဲၣ်ကျဲၤဒီးမၤထွဲ တၢ်လဲၤထီၣ်လဲၤထီအတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤခါဆူညါ ဒီးပက ဆဲးသူၣ်ထီၣ်ပှၤတ၀ၢလၢ အဂုာ် ထီၣ်ပသီထီၣ် လၢစၢၤသွဲၣ်လၢအခဲအံၤအဂီၢ် ဒီးလၢကဟဲဆူညါအဂီၢ်လီၤ.
တုၤလၢခဲအံၤ တၢ်သူၣ်တၢ်ဖျးမ့ၢ် တၢ်မၤသနၢၣ်လၢအရ့ဒိၣ်ကတၢၢ် လၢပအိၣ်မုၢ်ကျိၤ၀ဲၤကွာ်အဂီၢ်လီၤ. အ၀ဲသ့ၣ်ပှၤကညီနီၣ်ဂံၢ် ၈၀ မျးကယၤဒိးသန့ၤထီၣ်သးလၢတၢ်သူၣ်တၢ်ဖျး လၢတၢ်လုၢ်အီၣ်သးသမူအဂီၢ်လီၤ.
ပအိၣ်တၢ်လီၢ် မ့ၢ်လၢဟီၣ်ခိၣ်ညၣ်ဂ့ၤ ဒီးမူ ခိၣ်ကလံၤသီၣ်ဂီၤဘၣ်လီၢ်ဘၣ်စးအဃိဒီး, တၢ်သူၣ်တၢ်ဖျးတၢ်မုၢ်လၢ်အိၣ်ဂ့ၤ ဘၣ်ဆၣ်တၢ်မၤအီၤတတုၤထီၣ်ထီၣ်ဘးမ့ၢ်လၢ တၢ် ထီဒုၣ်ဒါလၢအနံၣ်လၢအဆံတဖၣ်အဃိ ဒီးတၢ် အိၣ်သယုၢ်သညိအဃိ, လၢအကတၢၢ်ကွံာ်၀ဲဖဲလၢ ၂၀၁၁ န့ၣ်လီၤ. ဖဲအနံၣ် ၂၀၀၀ ခီၣ်ထံးတခွ့ၣ်တခွီၣ် ပှၤမၤစံာ်ဖိလၢပအိၣ်ဟီၣ်က၀ီၤအပူၤ မၤန့ၢ်တၢ်ဟဲနုာ်အါကတၢၢ်လၢ တၢ်သူၣ်ပံၤလီၤ. တချုးလၢ တၢ်ဆၢက တီၢ်၀ဲန့ၣ်, အ၀ဲသ့ၣ်သူၣ်၀ဲအါဒၣ်တက့ၢ် မိာ်ထူလၣ်, ဘုခ့ ဒီးဖဲတဖၣ်လီၤ. တၢ်ဆီတလဲသူၣ်တၢ်ထူၣ်တၢ်ဘိတၢ်ရဲၣ်တၢ် ကျဲၤ တၢ်စးထီၣ်မၤအီၤဖဲ ၂၀၁၅, ဒီးဘီမုၢ်စၢဖှိၣ်ကရၢ၀ဲၤဒၢးဘၣ်ဃး ကသံၣ်မူၤဘှီး ဒီးကွီၢ်မ့ၣ် United Nations Office on Drugs and Crime မ့ၢ်တၢ်ကရၢကရိလၢအဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါ တၢ်သူၣ်ခီဖံၣ်လၢပအိၣ်ကစၢၢ်ခိၣ်န့ၣ်လီၤ.
ပအိၣ်ဟီၣ်က၀ီၤစံးတၢ် မ့ၢ်တၢ်မနုၤလဲၣ်?
ပအိၣ်နီၢ်ကစၢ်တၢ်စံၣ်ညီၣ်ပၢလီၤသးဟီၣ်က၀ီၤ ပၣ်ဃုာ်၀ဲ ဟိၤပီ, စံၤစဲၤ, ဒီးပ့ၤလီကီၢ်ဆၣ်လၢယိၤဒိၣ်ကီၢ်စဲၣ်, ဒီးမ့ၢ်၀ဲနီၢ်ကစၢ်တၢ် စံၣ်ညီၣ်ပၢလီၤသးဟီၣ်က၀ီၤယဲၢ်ခါ လၢတၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်အီၤလၢ ၂၀၀၈ ဂံၢ်ခီၣ်ထံးတၢ် ဘျၢသဲစးအဖီလာ် ဒ်သိးကဟ့ၣ်ကလုာ်ဒူၣ် ပှၤနီၣ်ဂံၢ်စှၤ တၢ်ပၢတၢ်ြပးခွဲးယာ်အါထီၣ်အဂီၢ်လီၤ. နီၢ်ကစၢ်တၢ်စံၣ်ညီပၢလီၤသးဟီၣ်က၀ီၤလၢအဂၤတဖၣ်မ့ၢ်, ဒနူၣ်, ကိကဲၣ်, နၤကၣ်, ဒီးပလီၢ်နီၢ်ကစၢ်တၢ်စံၣ်ညီပၢလီၤသး ဟီၣ်က၀ီၤတဖၣ်လီၤ. ဟီၣ်က၀ီၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤအိၣ်လၢ ပဒိၣ်တၢ်ကွၢ်ထွဲအဖီလာ် ဒီးဘၣ်တၢ်သ့ၣ်ညါအီၤလၢ "တၢ်တီခိၣ်ရိၣ်မဲကရၢ", ဒီးအိၣ်လၢဟီၣ်က၀ီၤပဒိၣ်တၢ်သူၣ်လီၤဆီလီၤအဖီလာ်လီၤ. လၢ ၂၀၀၈ ဂံၢ် ခီၣ်ထံး တၢ်ဘျၢသဲစးအဖီခိၣ်, တၢ်တီခိၣ်ရိၣ်မဲကရၢတဖၣ် အိၣ်ဒီးတၢ်တ့တၢ်သိၣ်တၢ်သီအစိကမီၤလၢသနၢၣ်အခါတဆံ, ပၣ်ဃုာ်၀ဲ တၢ်လဲၤထီၣ်လဲၤထီဂ့ၢ်၀ီ, ကမျၢၢ်တၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့, ထံနိဒီးလီမ့ၣ်အူတဖၣ်လီၤ.
ဖဲ ၂၀၁၆, MIID ဆီၣ်ထွဲ၀ဲတၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ် ပှၤတ၀ၢအိၣ်သူၣ်လီၤသး တၢ်မှံၤတၢ်ဟဲဟးတၢ်မၤ လၢဟီၣ်က၀ီၤအပူၤ, အိၣ်ဃုာ်ဒီး တၢ်ပာ်လီၤတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤ ဒီးတၢ်ဟ့ၣ်တၢ်သိၣ်လိလီၤ. ဖဲလါယနူၤအါရံၤတနံၣ်အံၤ, MIID ဒီး DaNa ဆဲးစုမုၢ်ကျၢၢ်တၢ်အၢၣ်လီၤ လၢကဟ့ၣ်စ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲ US$ 400,000 လၢသၢနံၣ်အဂီၢ်, ဒ်သိးကမၤဂ့ၤထီၣ် မုၢ်ကျိၤ၀ဲၤကွာ်တၢ်ခွဲးတၢ်ယာ် လၢပှၤမၤစံာ်ဖိလၢ အဆံး ၄၀၀ ဂၤအဂီၢ်လီၤ.
ယဲၢ်နံၣ်တၢ်တိာ်ကျဲၤ ခံဘျီတဘျီတၢ်စးထီၣ်မၤအီၤတနွံအံၤ ခီဖျိပအိၣ် တီခိၣ်ရိၣ်မဲကရၢ, ကီၢ်ပယီၤကရၢလၢတၢ်လဲၤထီၣ်လဲၤထီ လၢအကပၤ ကပၤအဂီၢ် Myanmar Institute for Integrated Development (MIID) ဒီး ဒၤနၤကရၢလၢ ကီၢ် UK ဆီၣ်ထွဲ၀ဲစ့ UK-funded DaNa Facility လၢပအိၣ်ဟီၣ်က၀ီၤပူၤ, ကလံၤထံးယိၤဒိၣ်ကီၢ်စဲၣ်န့ၣ်လီၤ.
၂၀၁၂-၁၇ တၢ်လဲၤထီၣ်လဲၤထီတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤ တၢ်စးထီၣ်မၤအီၤတ ဘျီဃီဖဲ ပအိၣ်ကလုာ်ဒူၣ်မၤန့ၢ်အ၀ဲသ့ၣ်ခွဲးယာ်လၢ နီၢ်ကစၢ်တၢ်စံၣ်ညီၣ် ပၢလီၤသးအဂီၢ်, ဒီးတၢ်စးထီၣ်မၤ၀ဲဖဲ ၂၀၁၂ လီၤ. ဒ်လၢတၢ်ရဲၣ်တၢ် ကျဲၤ၀ဲ န့ၣ်အဖီခိၣ်, တၢ်ပာ်လီၤကဒီးတၢ်ရဲၣ်တၢ် ကျဲၤမိၢ်ပှၢ်ခံခါတခါလၢပအိၣ်အဂီၢ် လၢကမၤဂ့ၤထီၣ်မုၢ်ကျိၤ၀ဲၤကွာ်အခွဲးအယာ် ဒီးတၢ်လုၢ်အီၣ်သးသမူလၢ ပှၤတ၀ၢလၢဟိၤပီ, စံၤစဲၤ, ဒီးပ့ၤလီကီၢ်ဆၣ်အဂီၢ်, ဒီးတၢ်ဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါ ၀ဲ ပှၤသးစၢ်, ပိာ်မုၣ် ဒီးကရူၢ်လၢတၢ်ကွၢ်တလီၤသ့ၣ်တဖၣ် ကပၣ်ဃုာ်လၢပ အိၣ်တၢ်လဲၤထီၣ်လဲၤထီတၢ်မၤအပူၤလီၤ.
တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤမိၢ်ပှၢ် ဘၣ်တၢ်ကတဲာ်ကတီၤအီၤလၢ ပအိၣ်တၢ်တီခိၣ်ရိၣ်မဲကရၢ, MIID ပှၤသ့ပှၤဘၣ်လီၤဆီ, ဟီၣ်က၀ီၤပှၤပၢ ဆှၢတၢ်, ဒီးကမျၢၢ်ပှၤတ၀ၢကရၢလၢဟီၣ်က၀ီၤအပူၤတဖၣ်လီၤ.
တၢ်မၤကျဲဘၣ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤအီၤကျိၣ်စ့လၢ DaNa Facility, တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤလၢဘၣ်တၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်အီၤဒီး ဆီၣ်ထွဲအီၤကျိၣ်စ့လၢ ကီၢ် UK ထံဂုၤကီၢ်ဂၤတၢ်လဲၤထီၣ်လဲၤထီ၀ဲၤကျိၤ Department for International Development (DFID) န့ၣ်လီၤ.
ဒ်တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤအလံာ်လၢ The Myanmar Times တၢ်ကစီၣ်ထံၣ်၀ဲအသိး, တၢ်မၤလၢတၢ်ကဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါ၀ဲလၢဆူညါယဲၢ်နံၣ် အတီဲၢ်ပူၤမ့ၢ်တၢ်စုသ့ၣ်ခီၣ်ဘၣ်တၢ်သ့တၢ်ဘၣ်ကျဲတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ ဒီးတၢ် သိၣ်လိ Technical Vocational Education and Training (TVET), ဆူၣ်ချ့တၢ်ကွၢ်ထွဲ, တၢ်ဆီၣ်ထွဲပနံာ်တၢ်မၤလၢအဆံး ဒီးပှၤမၤစံာ်ဖိ ဃုာ်ဒီးပှၤတ၀ၢ ဒီးသူၣ်ဖျးသ့ၣ်ပှၢ်တဖၣ် လီၤ.
တၢ်မၤလၢတၢ်ထံၣ်၀ဲလၢတၢ်ကဘၣ်မၤဆိတဖၣ်မ့ၢ် တၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ကူၣ်ဆိကမိၣ်အသီစ့ပာ်ကီၤ, ဒ်သိးကမၤဂ့ၤထီၣ်တၢ် မၤန့ၢ်စ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲ လၢပနံာ်တၢ်မၤလၢအဆံး ဒီးဖဲြကၢးဖဲဘၣ်အဂီၢ် small and medium-sized enterprises (SMEs), တၢ်ဒုး အိၣ်ထီၣ်ခီလ့းကၠိသၢဖျၢၣ်, တၢ်တ့ထီၣ်တၢ်ဟ့ၣ်ထံၣ်အကျိၤ, တၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ် နၢးစ်ကသံၣ်သရၣ်ကွၢ်ပှၤဆါ ဒီးတၢ်ဒုးအိၣ်ဖျဲၣ်ဖိတၢ် သိၣ်လိကၠိ ဒီးတၢ်ဃုထံၣ်သ့ၣ်ညါ တၢ်ဒုး အိၣ်ထီၣ်ကီၢ်ဆၣ် TVET ၀ဲၤလီၢ်သ့တသ့ သ့ၣ်တဖၣ်လီၤ.
တၢ်ဘျးစဲတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့လၢတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤမိၢ်ပှၢ်အပူၤ တမ့ၢ်တၢ်ကမၢကမၣ်ဘၣ် မ့ၢ်လၢပှၤမၤတၢ်သ့ ၇၀ မျးကယၤလၢ ဟီၣ်က၀ီၤအပူၤမ့ၢ် ပှၤမၤတၢ်လၢဟံၣ်ဖိဃီဖိအပူၤလၢတဒိးန့ၢ်တၢ်အဘူးအလဲ, မ့တမ့ၢ် ပှၤလၢ မၤနီၢ်ကစၢ်အတၢ်မၤ, ဒီးပှၤသး နံၣ် ၂၅ နံၣ်ဆူဖီခိၣ်ထဲ ၄၂ မျးကယၤဖျိတီၤဖုၣ်ကၠိအဃိလီၤ. တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ပတီၢ်ဖုၣ် တၢ်ဂ့ၢ်ခိၣ်သ့ၣ်မ့ၢ် တၢ်ကီတၢ်ခဲလၢတၢ် ကဘၣ်လဲၤထီၣ်ကၠိ ဒီးတၢ်လၢာ်ဘူၣ်လၢာ်စ့ၤအဃိလီၤ.
Dr Gail Marzetti, လၢအမ့ၢ် DFID အခိၣ်လၢကီၢ်ပယီၤ, စံး၀ဲဖဲတၢ်စးထီၣ်မၤတၢ်မၤ လၢတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤ၀ဲအံၤကပာ်လီၤန့ၢ်တၢ် ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤမိၢ်ပှၢ် ဒ်သိးကဟ့ၣ်ပအိၣ်ကမျၢၢ်တၢ်ခွဲးတၢ်ယာ် ဒ်သိးကဒုးအါထီၣ်အ၀ဲသ့ၣ် အတၢ်ဟဲနုာ်ဒီး တၢ်ဂုာ်ထီၣ်ပသီထီၣ်အဂီၢ် န့ၣ်လီၤ. တၢ်မၤအါထီၣ်မုၢ်ကျိၤ၀ဲၤကွာ်အတၢ်စိာ်နုာ်ကမ့ၢ် " ခီၣ်တဃာ်လၢ တၢ်မုာ်တၢ်ခုၣ်ဒီးတၢ်ဂုာ်ထီၣ်ပသီထီၣ်ကအိၣ်ထီၣ်ဆူ ညါ လၢပှၤခဲလၢာ်အဂီၢ်လီၤ."
တၢ်စိာ်နုာ်ဂံၢ်ဃုာ်ပှၤခဲလၢာ် ဖဲအံၤမ့ၢ်တၢ်အရ့ဒိၣ်အဂၤတခါလၢတၢ်အဲၣ်ဒိးပာ်ဖျါ၀ဲလီၤ. မ့ၢ်တၢ်လၢအလီၤဂာ်ဒီး အူခိၤစါလွ့ၤ, ပ အိၣ်တၢ်တီခိၣ်ရိမဲကရၢပှၤပၢၤလီၢ်ဆ့ၣ်နီၤ စံးဘၣ်တၢ်ကစီၣ်၀ဲအံၤဖဲလါယနူၤအါရံၤ, Joern Kristensen, MIID ပၢဆှၢတၢ်ပှၤနဲၣ် တၢ်, စံး၀ဲလၢတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤမိၢ်ပှၢ်လၢ တၢ်ဘှီက့ၤအီၤလၢအသီ ကအိၣ်သူၣ်ထီၣ်အသးလၢအပူၤကွံာ်တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤမိၢ်ပှၢ်အဖီ ခိၣ်, တကတီၢ်ဃီတၢ်ကျဲးစၢးဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါအါထီၣ် ဟီၣ်က၀ီၤကမျၢၢ်ခၢၣ်စး, သးစၢ်ကရူၢ်, ပအိၣ်ပိာ်မုၣ်ကရၢ ဒီးပှၤအဂၤတဖၣ် ဒ်သိးကနုာ်လီၤပၣ်ဃုာ်အါထီၣ် လၢတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤမိၢ်ပှၢ်အပူၤလီၤ.
မ့ၢ်လၢတၢ်မၤထွဲလံ တၢ်ဆှၢနုာ်ယဲၢ်ပူလွံၢ်ပူ လၢတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤမိၢ်ပှၢ်အခီၣ်ထံးတခါလံအဃိသတးဒီး, အူခိၤစါလွ့ၤၡဲပၠး၀ဲ, အခဲ အံၤတၢ်လၢတၢ်ကဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါ၀ဲမ့ၢ်၀ဲ ပှၤသးစၢ်, ပိာ်မုၣ်, ကရူၢ်လၢတၢ်ကွၢ်တလီၤ ဒ်အမ့ၢ်ပှၤနီၢ်ခိက့ၢ်ဂီၤတလၢပှဲၤတဖၣ်လီၤ.
"ယဲၢ်နံၣ်တၢ်လဲၤထီၣ်လဲၤထီတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤမိၢ်ပှၢ် လၢတၢ်မၤသီထီၣ်က့ၤအီၤ လၢပအိၣ်နီၢ်ကစၢ်စံၣ်ညီၣ်ပၢလီၤသးဟီၣ်က၀ီၤအဂီၢ် ကမၤစၢၤပှၤဒ်သိးပကရဲၣ်ကျဲၤဒီးမၤထွဲ တၢ်လဲၤထီၣ်လဲၤထီအတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤခါဆူညါ ဒီးပက ဆဲးသူၣ်ထီၣ်ပှၤတ၀ၢလၢ အဂုာ် ထီၣ်ပသီထီၣ် လၢစၢၤသွဲၣ်လၢအခဲအံၤအဂီၢ် ဒီးလၢကဟဲဆူညါအဂီၢ်လီၤ.
တုၤလၢခဲအံၤ တၢ်သူၣ်တၢ်ဖျးမ့ၢ် တၢ်မၤသနၢၣ်လၢအရ့ဒိၣ်ကတၢၢ် လၢပအိၣ်မုၢ်ကျိၤ၀ဲၤကွာ်အဂီၢ်လီၤ. အ၀ဲသ့ၣ်ပှၤကညီနီၣ်ဂံၢ် ၈၀ မျးကယၤဒိးသန့ၤထီၣ်သးလၢတၢ်သူၣ်တၢ်ဖျး လၢတၢ်လုၢ်အီၣ်သးသမူအဂီၢ်လီၤ.
ပအိၣ်တၢ်လီၢ် မ့ၢ်လၢဟီၣ်ခိၣ်ညၣ်ဂ့ၤ ဒီးမူ ခိၣ်ကလံၤသီၣ်ဂီၤဘၣ်လီၢ်ဘၣ်စးအဃိဒီး, တၢ်သူၣ်တၢ်ဖျးတၢ်မုၢ်လၢ်အိၣ်ဂ့ၤ ဘၣ်ဆၣ်တၢ်မၤအီၤတတုၤထီၣ်ထီၣ်ဘးမ့ၢ်လၢ တၢ် ထီဒုၣ်ဒါလၢအနံၣ်လၢအဆံတဖၣ်အဃိ ဒီးတၢ် အိၣ်သယုၢ်သညိအဃိ, လၢအကတၢၢ်ကွံာ်၀ဲဖဲလၢ ၂၀၁၁ န့ၣ်လီၤ. ဖဲအနံၣ် ၂၀၀၀ ခီၣ်ထံးတခွ့ၣ်တခွီၣ် ပှၤမၤစံာ်ဖိလၢပအိၣ်ဟီၣ်က၀ီၤအပူၤ မၤန့ၢ်တၢ်ဟဲနုာ်အါကတၢၢ်လၢ တၢ်သူၣ်ပံၤလီၤ. တချုးလၢ တၢ်ဆၢက တီၢ်၀ဲန့ၣ်, အ၀ဲသ့ၣ်သူၣ်၀ဲအါဒၣ်တက့ၢ် မိာ်ထူလၣ်, ဘုခ့ ဒီးဖဲတဖၣ်လီၤ. တၢ်ဆီတလဲသူၣ်တၢ်ထူၣ်တၢ်ဘိတၢ်ရဲၣ်တၢ် ကျဲၤ တၢ်စးထီၣ်မၤအီၤဖဲ ၂၀၁၅, ဒီးဘီမုၢ်စၢဖှိၣ်ကရၢ၀ဲၤဒၢးဘၣ်ဃး ကသံၣ်မူၤဘှီး ဒီးကွီၢ်မ့ၣ် United Nations Office on Drugs and Crime မ့ၢ်တၢ်ကရၢကရိလၢအဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါ တၢ်သူၣ်ခီဖံၣ်လၢပအိၣ်ကစၢၢ်ခိၣ်န့ၣ်လီၤ.
ပအိၣ်ဟီၣ်က၀ီၤစံးတၢ် မ့ၢ်တၢ်မနုၤလဲၣ်?
ပအိၣ်နီၢ်ကစၢ်တၢ်စံၣ်ညီၣ်ပၢလီၤသးဟီၣ်က၀ီၤ ပၣ်ဃုာ်၀ဲ ဟိၤပီ, စံၤစဲၤ, ဒီးပ့ၤလီကီၢ်ဆၣ်လၢယိၤဒိၣ်ကီၢ်စဲၣ်, ဒီးမ့ၢ်၀ဲနီၢ်ကစၢ်တၢ် စံၣ်ညီၣ်ပၢလီၤသးဟီၣ်က၀ီၤယဲၢ်ခါ လၢတၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်အီၤလၢ ၂၀၀၈ ဂံၢ်ခီၣ်ထံးတၢ် ဘျၢသဲစးအဖီလာ် ဒ်သိးကဟ့ၣ်ကလုာ်ဒူၣ် ပှၤနီၣ်ဂံၢ်စှၤ တၢ်ပၢတၢ်ြပးခွဲးယာ်အါထီၣ်အဂီၢ်လီၤ. နီၢ်ကစၢ်တၢ်စံၣ်ညီပၢလီၤသးဟီၣ်က၀ီၤလၢအဂၤတဖၣ်မ့ၢ်, ဒနူၣ်, ကိကဲၣ်, နၤကၣ်, ဒီးပလီၢ်နီၢ်ကစၢ်တၢ်စံၣ်ညီပၢလီၤသး ဟီၣ်က၀ီၤတဖၣ်လီၤ. ဟီၣ်က၀ီၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤအိၣ်လၢ ပဒိၣ်တၢ်ကွၢ်ထွဲအဖီလာ် ဒီးဘၣ်တၢ်သ့ၣ်ညါအီၤလၢ "တၢ်တီခိၣ်ရိၣ်မဲကရၢ", ဒီးအိၣ်လၢဟီၣ်က၀ီၤပဒိၣ်တၢ်သူၣ်လီၤဆီလီၤအဖီလာ်လီၤ. လၢ ၂၀၀၈ ဂံၢ် ခီၣ်ထံး တၢ်ဘျၢသဲစးအဖီခိၣ်, တၢ်တီခိၣ်ရိၣ်မဲကရၢတဖၣ် အိၣ်ဒီးတၢ်တ့တၢ်သိၣ်တၢ်သီအစိကမီၤလၢသနၢၣ်အခါတဆံ, ပၣ်ဃုာ်၀ဲ တၢ်လဲၤထီၣ်လဲၤထီဂ့ၢ်၀ီ, ကမျၢၢ်တၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့, ထံနိဒီးလီမ့ၣ်အူတဖၣ်လီၤ.
ဖဲ ၂၀၁၆, MIID ဆီၣ်ထွဲ၀ဲတၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ် ပှၤတ၀ၢအိၣ်သူၣ်လီၤသး တၢ်မှံၤတၢ်ဟဲဟးတၢ်မၤ လၢဟီၣ်က၀ီၤအပူၤ, အိၣ်ဃုာ်ဒီး တၢ်ပာ်လီၤတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤ ဒီးတၢ်ဟ့ၣ်တၢ်သိၣ်လိလီၤ. ဖဲလါယနူၤအါရံၤတနံၣ်အံၤ, MIID ဒီး DaNa ဆဲးစုမုၢ်ကျၢၢ်တၢ်အၢၣ်လီၤ လၢကဟ့ၣ်စ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲ US$ 400,000 လၢသၢနံၣ်အဂီၢ်, ဒ်သိးကမၤဂ့ၤထီၣ် မုၢ်ကျိၤ၀ဲၤကွာ်တၢ်ခွဲးတၢ်ယာ် လၢပှၤမၤစံာ်ဖိလၢ အဆံး ၄၀၀ ဂၤအဂီၢ်လီၤ.