အီၣ်ဆါစူးကၠံၣ် ဘၣ်တၢ်ဟံးထီၣ်ကွံာ် Amnesty International တၢ်လၤကပီၤအထီကတၢၢ်လၢအီၤ
အီၣ်ဆါစူးကၠံၣ် ဘၣ်တၢ်ဟံးထီၣ်ကွံာ် Amnesty International တၢ်လၤကပီၤအထီကတၢၢ်လၢအီၤ
CNN, 12 Nov 2018
URL: https://edition.cnn.com/2018/11/12/asia/suu-kyi-amnesty-award-intl/index.html
(CNN) အီၣ်ဆါစူးကၠံၣ် ဘၣ်တၢ်ဟံးထီၣ်ကွံာ် Amnesty International တၢ်လၤကပီၤအထီကတၢၢ်လၢအီၤ မ့ၢ် လၢတၢ်လီၤမဲာ်ဆှးလၢ အတၢ်ဟ့ၣ်လီၤကွံာ် တၢ်လုၢ်တၢ်ပှ့ၤလၢတဘျီအ၀ဲ ဒၣ်ဆၢထၢၣ်တ့ၢ်၀ဲအဃိ," ကီၢ်ယူၣ်ခ့ၣ် အိၣ်သူၣ်လီၤအသး ခွဲးယာ်ကရူၢ် ဘိးဘၣ်သ့ၣ်ညါ၀ဲဖဲမုၢ်ယူာ်အနံၤလီၤ.
Amnesty နဲၢ်ရွဲၣ်ခိၣ်ကျၢၢ် ခူမံၣ်နဲဒူ, ကွဲးလံာ်တဘ့ၣ်ဆူ ကီၢ်ပယီၤကမျၢၢ်အခိၣ် ဖဲမုၢ်ဒဲးအနံၤ, ဘိးဘၣ်သ့ၣ်ညါအီၤ လၢ တၢ်ဆၢတဲာ်ဘၣ်ဃး တၢ်ထုးကွံာ် Amnesty International Ambassador of Conscience Award ခိၣ်ဖး လၢအီၤ, လၢအ၀ဲဒၣ်ဒိးန့ၢ်၀ဲဖဲ ၂၀၀၉ န့ၣ်လီၤ.
"တနံၤအံၤ, ပသးအုးဒိၣ်မးလၢ နတမ့ၢ်လၢာ်ပှၤအ ခၢၣ်စးလၢ တၢ်အဒိလၢတၢ်မုၢ်လၢ်, တၢ်သူၣ်ဒူသးဒူ, ဒီးပှၤလၢအဆၢထၢၣ်လၢ ပှၤကညီခွဲးယာ်အဂီၢ်လၢာ် ဘၣ်အဃိလီၤ." နဲဒူကွဲး၀ဲလၢလံာ်ပူၤလီၤ. "Amnesty International ဒီသဒၢနၤဒ် ပှၤလၢအဒိး န့ၢ် Ambassador of Conscience ခိၣ်ဖးတသ့ လၢာ်အဃိဒီး, လၢတၢ်သးအုးအပူၤ ပဟံးထီၣ်က့ၤ ခိၣ်ဖး လၢနအိၣ်န့ၣ်လီၤ.
Amnesty ပဲာ်အၢပဲာ်သီ ပှၤဒိးန့ၢ်နိၣ်ဘၢၣ်ခိၣ်ဖး ဖဲတၢ်ပာ်ဖျါဆူကမျၢၢ်အိၣ် မ့ၢ်လၢအ၀ဲဒၣ်တသူ "ထံရူၢ်ကီၢ်သဲးဒီး သးအတၢ်သ့ၣ်ညါအစိကမီၤ" လၢကဒီသဒၢပှၤကညီခွဲူးယာ်လၢထံကီၢ်အပူၤအဃိ, စံး၀ဲလၢအ၀ဲဒၣ် "တပာ်ကနၣ် အသး" လၢသုးအတၢ်မၤအၢမၤသီ လၢကလုာ်ဒူၣ်ဟီၣ်က၀ီၤအပူၤဒီး "တၢ်တ၀ံသးစူၤ တၢ်ထုးထီၣ်ပာ်ဖျါသးလၢ အသဘျ့ အါထီၣ်" အဃိလီၤ.
အီၣ်ဆါစူးကၠံၣ်, လၢတဘျီမ့ၢ်ထံဂုၤကီၢ်ဂၤပှၤကညီခွဲးယာ်တ၀ၢ ခၢၣ်စးအဒိ, ဘၣ်တၢ်ဟံးထီၣ်ကွံာ်လၢအီၤ တၢ်လၤ ကပီၤခိၣ်ဖးအါခါ ဖဲလၢတၢ်စံး၀ဲလၢ ကီၢ်ပယီၤမၤလီၤတူာ်ကွံာ် ထံကီၢ်ပှၤနီၣ်ဂံၢ်စှၤ ရိၣ်ဟ့ယၣ်မူးစလ့ၣ် အပှၤ နီၣ်ဂံၢ် အဆၢကတီၢ်လီၤ.
CNN ဆဲးကျိာ်စူးကၠံၣ်အခၢၣ်စးလၢ တၢ်ကကတိၤတၢ်အဂီၢ်လီၤ.
ဖဲလါစဲးပထ့ဘၢၣ်, စူးကၠံၣ်စံး၀ဲလၢ, မ့ၢ်ဘၣ်ဆိမိၣ်က့ၤလၢအပူၤကွံာ်ဒီး အ၀ဲဒၣ်အပဒိၣ်ရဲၣ်ကျဲၤတၢ်အိၣ်သးလၢရၢၢ် ခၢၣ်ကီၢ်စဲၣ် သ့ဂ့ၤကဒိၣ်တက့ၢ်လီၤ.
စူးကၠံၣ် ကျဲးစၢးဒီသဒၢထံကီၢ်အသုး လၢတၢ်ကွၢ်ထံကွၢ်ဆး
တၢ်ဘိးဘၣ်သ့ၣ်ညါဟးထီၣ်အခါဖဲ ကီၢ်ပယီၤဒီးဘဲကလါဒဲးၡ်ပဒိၣ်ပှၤဘၣ်မူဘၣ်ဒါ ကတီၤအသးလၢကဆှၢက့ၤကဒါ ရိၣ်ဟ့ယၣ် ဘၣ်ကီဘၣ်ခဲအဂၤ ၂,၀၀၀ ဘျဲၣ် လၢအဃ့ၢ်ထီၣ်ကီၢ်ပယီၤသုး အတၢ်မၤအၢမၤသီဆူၣ်ဆူၣ်ကိၤ ကိၤ လၢရၢၢ်ခၢၣ်ကီၢ်စဲၣ် အပူၤ ကွံာ်မဟိတနံၣ်လီၤ..
ကီၢ်ပယီၤအသုးမုၢ် ဘၣ်တၢ်ပာ်ဒ့ၣ်ပာ်ကမၣ်အီၤလၢ အစူးကါတၢ်မူၤဆူၣ်မူၤဆိး, တၢ်မၤသံမၤ၀ီၢ်, တၢ်ဒွဲၣ်အူဒူသ၀ီ လၢတၢ်မၤဆှဲ လဲကွံာ်ကလုာ်ဒူၣ်ဖိ လၢအိၣ်ဒီးတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤမူးမူးနီၢ်နီၢ် လၢအဟီထီၣ်ကွံာ်ရိၣ်ဟ့ယၣ် ၇၀၀,၀၀၀ ဘျဲၣ် ဃ့ၢ်ထီၣ်ဆူကီၢ်ဘဲက လါဒ့းၡၠ်, ဖဲအ၀ဲသ့ၣ်အိၣ်ကတာ်ထီသး ဒီးကဲထီၣ်ဟီၣ်ခိၣ်ချၢ ပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဒဲက၀ီၤအဒိၣ်ကတၢၢ်န့ၣ်လီၤ.
ဟီၣ်ခိၣ်ဘီမုၢ်စၢဖှိၣ်ကရၢ ကိးထီၣ်၀ဲဆူထံဂုၤကီၢ်ဂၤ ကွီၢ်မ့ၣ်ကွီၢ်ဘျီၣ် ဒ်သိးကဃိထံသ့ၣ်ညါကီၢ်ပယီၤသုးခိၣ်နၢ် တၢ်လိာ်ကွီၢ်ဘၣ် ဃးတၢ်မၤလီၤတူာ်ကွံာ် ပှၤကညီအတူၢ်အစၢၤအဂ့ၢ်လီၤ.
လၢလံာ်ကွဲးဟ့ၣ်ယုၢ်အပူၤ, နဲဒူစံး၀ဲ စူးကၠံၣ် "ဃုထၢပာ်တဒၢအမဲာ် ဒီးကတိၤပူၤဖျဲးန့ၢ် ကီၢ်သုးမုၢ်အတၢ်ဆီၣ်တံၢ်မၤနၢၤ ရၢၢ်ရၢၢ် စၢၢ်စၢၢ် ဒီးတၢ်မၤကမၣ်ကွီၢ်မ့ၣ် ထီဒါပှၤကူပှၤကညီ" ဒီးစံးဒံး၀ဲလၢအ၀ဲဒၣ်အပဒိၣ် "ကျဲးစၢးဒီသဒၢသုးလၢ ထံဂုၤကီၢ်ဂၤအတၢ်ကွၢ် ထံကွၢ်ဆး ဒီးတၢ်တူၢ်မူဒါ" အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ.
စူးကၠံၣ်အပဒိၣ် ဂ့ၢ်လိာ်တၢ်မၤကမူၤကမၣ်လၢရၢၢ်ခၢၣ်ကီၢ်စဲၣ်တလီၢ်လီၢ်, စံး၀ဲလၢမ့ၢ်ဒၣ်သုးတၢ်မၤဆၢကဒါက့ၤ ရိၣ်ဟ့ယၣ်ပှၤဖီၣ်စု က၀ဲၤ အတၢ်မၤဒၢၣ်ဆိန့ၣ်လီၤ.
ကီၢ်ပဒိၣ်တၢ်ရၤလီၤသနူ ပာ်ဖျါရိၣ်ဟ့ယၣ်ဒ်အမ့ၢ် မူးစလ့ၣ်ပှၤဟဲစံၣ်နုာ်ထံကီၢ်လၢကီၢ်ဘဲကလါဒ့းၡ်လၢတဖိးသဲစး ဒီးကိးအ၀ဲ သ့ၣ်လၢ "ဘဲကလံၤ" မ့ၢ်ဒၣ်လဲာ်ရိၣ်ဟ့ယၣ်ဟံၣ်ဖိဃီဖိအါဒူၣ် အိၣ်တ့ၢ်လၢကီၢ်ပယီၤအပူၤ ယံာ်လံ လၢအစိၤတဖၣ်အစိၤလီၤ. အ့ ထၢၣ်နဲးတၢ်သးဟ့အတၢ်ကတိၤ, လီၤဆီဒၣ်တၢ်လၢဖ့စ်ဘူးက်, ထီဒါတၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါ ဒီးကလုာ်ဒူၣ်ပှၤနီၣ်ဂံၢ်စှၤ, ဘၣ်တၢ်သူအီၤဒ် သိးကဆိးကဲၤထီၣ် ထံရူၢ်ကီၢ်သဲးတၢ်လီၤမုၢ်လီၤဖး ဒီးတၢ်ဂၢ် သွံၣ် ဂၢ်စီၤန့ၣ်လီၤ.
"ပဘၣ်ပျံၤဘၣ်ယိၣ်တၢ်စ့ၢ်ကီးလၢ ပထံၣ်ဘၣ်နပဒိၣ်ရၤလီၤတၢ်သူၣ်ဟ့သးဟ့ အတၢ်စံးကတိၤထီဒါပှၤနီၣ်ဂံၢ်စှၤကရူၢ် လၢအဟ့ၣ် ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါ တၢ်ကွၢ်တလီၤဒီးတၢ်ထီဒုၣ်ထီဒါ ကကွၢ်ဆၢၣ်ညါ၀ဲအလီၢ်လီၤ." နဲဒူစံး၀ဲလၢလံာ် ကွဲးဟ့ၣ်ယုၢ်အပူၤလီၤ.
လၢတၢ်မၤကမူၤကမၣ်လၢရၢၢ်ခၢၣ်ကီၢ်စဲၣ်အမဲာ်ညါ, Amnesty ကရၢဒုးနဲၣ်၀ဲ သုးတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤလၢတၢ်လီၢ်အဂၤလၢထံကီၢ်အပူၤ လၢအပၣ်ဃုာ် တၢ်မၤအသးလၢကလံၤစိးကခၠ့ၣ်ကီၢ်စဲၣ်ဒီးယိၤဒိၣ်ကီၢ်စဲၣ်တဖၣ် လၢပှၤ ၁၀၀,၀၀၀ ဘျဲၣ်ဘၣ်စံၣ်မှံဟးဖျိးလၢထံ လီၢ်ကီၢ်ပူၤတၢ်ဒုးလၢနံၣ်တဖၣ်အတီၢ်ပူၤန့ၣ်လီၤ.
ခွဲးယာ်ပှၤဂဲၤလိာ်တၢ် ဒီးပှၤကွဲးတၢ်ကစီၣ် ဘၣ်တၢ်ထၢနုာ်လၢဃိပူၤ
ကီၢ်ပယီၤကမျၢၢ်ပဒိၣ် ဟံဃုာ်တၢ်စိကမီၤဒီးကီၢ်သုးမုၢ်, လၢအဟံးဃာ်လီၢ်ဆ့ၣ်နီၤလွံၢ်ပူတပူလၢ သဲစးဘျီၣ်ဒိၣ်အပူၤလီၤ. ဘၣ် ဆၣ် Amnesty ပာ်ဒ့ၣ်ပာ်ကမၣ်စူးကၠံၣ်လၢတသူအစိကမီၤလၢအန့ၢ်ဘၣ်၀ဲ ဒ်အလီၢ်လၤဒ်အမ့ၢ်ထံ ကီၢ်ပှၤကူၣ်လိာ်တၢ်တဂၤအ သိး, ဒ်သိးကမၢန့ၢ်မၤထွဲတၢ်ဘှီဘၣ်ဆီတလဲတၢ်မၤ လၢကကဲဘျုးလၢပှၤကညီခွဲးယာ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. စးထီၣ်လၢအ၀ဲဒၣ်ဟံးထီၣ် ဖီၣ်ထီၣ်မူဒါဖဲ ၂၀၁၅,
ပှၤဂဲၤလိာ်တၢ်လၢပှၤကညီခွဲးယာ်အဂီၢ် ဒီးပှၤကွဲးတၢ်ကစီၣ်တဖၣ် ဘၣ်တၢ်ဆဲးဖီၣ်အ၀ဲသ့ၣ်ဒီး ထၢနုာ်လၢ ဃိာ်ပူၤ လၢအ၀ဲသ့ၣ်တၢ်မၤအဃိ, လၢကိၤလၤ၀ါစိာ်တၢ်သိၣ်တၢ်သီလၢအဆီၣ်တံၢ်မၤနၢၤတၢ်အဖီလာ်အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ, အဂ့ၢ် Amnesty ကရၢစံး၀ဲလီၤ.
တနံၣ်ညါအံၤအခီၣ်ထံး, Reuters တၢ်ကစီၣ်သန့ပှၤဟံးတၢ်ကစီၣ်ခံဂၤ ဘၣ်တၢ်စံၣ်ညီၣ်လီၤလၢဃိာ်ပူၤနွံနံၣ် ဖဲတၢ်ထံၣ်န့ၢ်အ၀ဲ သ့ၣ်အတၢ်ကမၣ်အိၣ်လၢ အမၤကမၣ်ထံကီၢ်တၢ်ခူသူၣ်တၢ်သိၣ်တၢ်သီ Official Secrets Act ၀ံၤအလီၢ်ခံလီၤ. ၀းလိဒီးကၠီၣ်စိအူ ဃိထံသ့ၣ်ညါ ထံကီၢ်သုးအတၢ်မၤအၢမၤသီလၢကရၢၢ်ခၢၣ်ကီၢ်စဲၣ်အပူၤ လၢအပၣ်ဃုာ်တၢ်မၤသံရိၣ်ဟ့ယၣ်ပှၤပိာ်ခွါနီၢ်ဒိၣ်ဒီးဆံး အဂၤ ၁၀ လီၤ.
"ပသးဟးဂီၤလၢ နပဒိၣ်တမ့ၢ်ထဲတထုးကွံာ် မ့တမ့ၢ် ဘှီဘၣ်တၢ်သိၣ်တၢ်သီလၢအဆီၣ်တံၢ်မၤနၢၤတၢ်တဖၣ်ဧိၤဘၣ်, ဘၣ်ဆၣ်ကျဲး စၢးသူတၢ်သိၣ်တၢ်သီတဖၣ်အံၤ ဒ်သိးကြတီမၤတံာ်တာ် တၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ထံၣ်တၢ် ဘၣ်သးလၢ အသဘျ့, ဒီးဖီၣ်ဒၢနုာ်လၢဃိာ်ပူၤ ပှၤလၢအဆၢထၢၣ်လၢပှၤကညီခွဲးယာ်အဂီၢ်, ပှၤကွဲးတၢ်ကစီၣ်ဒီး ပှၤဂဲၤလိာ်တၢ်လၢအမုာ်အခုၣ်တဖၣ်လီၤ." အဂ့ၢ်နဲဒူ စံး၀ဲလီၤ.
တမ့ၢ်လၢာ်ပှၤအဒိတဲာ်ဂ့ၤတဂၤလၢၤဘၣ်
လၢရိၣ်ဟ့ယၣ်တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်အတီၢ်ပူၤ စူးကၠံၣ်ဘၣ်တၢ်ဟံးထီၣ်ကွံာ်လၢအီၤ ခိၣ်ဖးဒီးတၢ်စံးထီၣ်ပြတၢၤအါခါလံန့ၣ် လီၤ. ဖဲလါမးၡးအပူၤ, US Holocaust Memorial Museum ဘိးဘၣ်သ့ၣ်ညါ၀ဲလၢ အ၀ဲဒၣ် ဟံးန့ၢ်ကဒါက့ၤ ခိၣ်ဖးလၢအိၣ်ဒီးအ လၤကပီၤ Elie Wiesel Award လၢအဟ့ၣ်လီၤစူးကၠံၣ်ဖဲ ၂၀၁၂, မ့ၢ်လၢစူးကၠံၣ်တနုာ်လီၤမၤတၢ်နီတမံၤ လၢရၢၢ်ခၢၣ်တၢ်ဂ့ၢ်အ ပူၤအဃိလီၤ.
ဖဲလါနိၣ်၀့ဘၢၣ် ၂၀၁၇, စူးကၠံၣ်ဘၣ်တၢ်ဟံးထီၣ်ကွံာ်လၢအီၤ အီၣ်စ်ဖိး၀့ၢ်တၢ်သဘျ့ခိၣ်ဖး Freedom of the City of Oxford, လၢအဟ့ၣ်လၤကပီၤအီၤဖဲ ၁၉၉၇ လၢ "အတၢ်ထီဒါတၢ်ဆီၣ်တံၢ်မၤနၢၤ ဒီးသုးတၢ်ပၢလၢ ကီၢ်ပယီၤပူၤ" အဃိလီၤ. စူးကၠံၣ်မၤလိ တၢ်ဖဲ Oxford University's St. Hugh's College ဒ်ပှၤတဖျိဒံးဒံၣ်ကရံၣ်ခီၣ်ထံးအသိး, ဘၣ်ဆၣ်အဂီလၢခီလ့းကၠိအပူၤ ဘၣ်တၢ် သုးကွံာ် လၢန့ၣ်လံၤလံၤလီၤ.
ဒီးဖဲလါစဲးပထ့ဘၢၣ်အပူၤ, ကီၢ်ခဲနဒၣ်ဘျီၣ်ဒိၣ်လာ်ခီ ဆွံ၀ဲတၢ်ဖးလၢတၢ်သးတဖျၢၣ်ဃီအပူၤ ဒ်သိးကထုးကွံာ်အ၀ဲဒၣ်ထံဖိကီၢ်ဖိ တၢ်လၤကပီၤ, မ့ၢ်လၢတၢ်ထံၣ်သ့ၣ်ညါ၀ဲလၢ "ကွီၢ်မ့ၣ်ထီဒါပှၤကူပှၤကညီ လၢတၢ်မၤထီဒါရိၣ် ဟ့ယၣ် အပတီၢ်ထီၣ်ဘးတၢ်မၤလီၤ တူာ်ကွံာ်ပှၤကညီအတူၢ်အစၢၤအဃိလီၤ."
စူးကၠံၣ်, ဖဲဘၣ်တၢ်ယၢၤထီၣ်လၢအဒိးန့ၢ် Amnesty International's Ambassador of Conscience ခိၣ်ဖးဖဲ ၂၀၀၉ အခါ, အ၀ဲ ဒၣ်အိၣ်လၢဟံၣ်တၢ်ဒုးဃာ်အပူၤလီၤ. အ၀ဲဒၣ်တၢ်ဟ့ၣ်လီၤအီၤ ခိၣ်ဖးတၢ်လၤကပီၤ လၢတၢ် သ့ၣ်ညါပာ်ပနီၣ် အတၢ်ဂဲၤပျုၢ်ဂဲၤဆှး လၢအမုာ်အခုၣ် ဒီးတအိၣ်ဒီးတၢ်စုဆူၣ်ခီၣ်တကး လၢဒံၣ်မိၣ်ကရ့ၣ်စံၣ် ဒီးပှၤကညီခွဲးယာ်အဃိလီၤ.
"ပကဆဲးဒုးတၢ်လၢ တၢ်တီတၢ်ြတၢ်ဒီး ပှၤကညီခွဲးယာ်အဂီၢ်လၢကီၢ်ပယီၤ, လၢအိၣ်ဒီးအ၀ဲဒၣ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲမ့ၢ်ဂ့ၤ, တအိၣ်ဂ့ၤန့ၣ် လီၤ." Amnesty နဲဒူ စံး၀ဲလီၤ?
Amnesty နဲၢ်ရွဲၣ်ခိၣ်ကျၢၢ် ခူမံၣ်နဲဒူ, ကွဲးလံာ်တဘ့ၣ်ဆူ ကီၢ်ပယီၤကမျၢၢ်အခိၣ် ဖဲမုၢ်ဒဲးအနံၤ, ဘိးဘၣ်သ့ၣ်ညါအီၤ လၢ တၢ်ဆၢတဲာ်ဘၣ်ဃး တၢ်ထုးကွံာ် Amnesty International Ambassador of Conscience Award ခိၣ်ဖး လၢအီၤ, လၢအ၀ဲဒၣ်ဒိးန့ၢ်၀ဲဖဲ ၂၀၀၉ န့ၣ်လီၤ.
"တနံၤအံၤ, ပသးအုးဒိၣ်မးလၢ နတမ့ၢ်လၢာ်ပှၤအ ခၢၣ်စးလၢ တၢ်အဒိလၢတၢ်မုၢ်လၢ်, တၢ်သူၣ်ဒူသးဒူ, ဒီးပှၤလၢအဆၢထၢၣ်လၢ ပှၤကညီခွဲးယာ်အဂီၢ်လၢာ် ဘၣ်အဃိလီၤ." နဲဒူကွဲး၀ဲလၢလံာ်ပူၤလီၤ. "Amnesty International ဒီသဒၢနၤဒ် ပှၤလၢအဒိး န့ၢ် Ambassador of Conscience ခိၣ်ဖးတသ့ လၢာ်အဃိဒီး, လၢတၢ်သးအုးအပူၤ ပဟံးထီၣ်က့ၤ ခိၣ်ဖး လၢနအိၣ်န့ၣ်လီၤ.
Amnesty ပဲာ်အၢပဲာ်သီ ပှၤဒိးန့ၢ်နိၣ်ဘၢၣ်ခိၣ်ဖး ဖဲတၢ်ပာ်ဖျါဆူကမျၢၢ်အိၣ် မ့ၢ်လၢအ၀ဲဒၣ်တသူ "ထံရူၢ်ကီၢ်သဲးဒီး သးအတၢ်သ့ၣ်ညါအစိကမီၤ" လၢကဒီသဒၢပှၤကညီခွဲူးယာ်လၢထံကီၢ်အပူၤအဃိ, စံး၀ဲလၢအ၀ဲဒၣ် "တပာ်ကနၣ် အသး" လၢသုးအတၢ်မၤအၢမၤသီ လၢကလုာ်ဒူၣ်ဟီၣ်က၀ီၤအပူၤဒီး "တၢ်တ၀ံသးစူၤ တၢ်ထုးထီၣ်ပာ်ဖျါသးလၢ အသဘျ့ အါထီၣ်" အဃိလီၤ.
အီၣ်ဆါစူးကၠံၣ်, လၢတဘျီမ့ၢ်ထံဂုၤကီၢ်ဂၤပှၤကညီခွဲးယာ်တ၀ၢ ခၢၣ်စးအဒိ, ဘၣ်တၢ်ဟံးထီၣ်ကွံာ်လၢအီၤ တၢ်လၤ ကပီၤခိၣ်ဖးအါခါ ဖဲလၢတၢ်စံး၀ဲလၢ ကီၢ်ပယီၤမၤလီၤတူာ်ကွံာ် ထံကီၢ်ပှၤနီၣ်ဂံၢ်စှၤ ရိၣ်ဟ့ယၣ်မူးစလ့ၣ် အပှၤ နီၣ်ဂံၢ် အဆၢကတီၢ်လီၤ.
CNN ဆဲးကျိာ်စူးကၠံၣ်အခၢၣ်စးလၢ တၢ်ကကတိၤတၢ်အဂီၢ်လီၤ.
ဖဲလါစဲးပထ့ဘၢၣ်, စူးကၠံၣ်စံး၀ဲလၢ, မ့ၢ်ဘၣ်ဆိမိၣ်က့ၤလၢအပူၤကွံာ်ဒီး အ၀ဲဒၣ်အပဒိၣ်ရဲၣ်ကျဲၤတၢ်အိၣ်သးလၢရၢၢ် ခၢၣ်ကီၢ်စဲၣ် သ့ဂ့ၤကဒိၣ်တက့ၢ်လီၤ.
စူးကၠံၣ် ကျဲးစၢးဒီသဒၢထံကီၢ်အသုး လၢတၢ်ကွၢ်ထံကွၢ်ဆး
တၢ်ဘိးဘၣ်သ့ၣ်ညါဟးထီၣ်အခါဖဲ ကီၢ်ပယီၤဒီးဘဲကလါဒဲးၡ်ပဒိၣ်ပှၤဘၣ်မူဘၣ်ဒါ ကတီၤအသးလၢကဆှၢက့ၤကဒါ ရိၣ်ဟ့ယၣ် ဘၣ်ကီဘၣ်ခဲအဂၤ ၂,၀၀၀ ဘျဲၣ် လၢအဃ့ၢ်ထီၣ်ကီၢ်ပယီၤသုး အတၢ်မၤအၢမၤသီဆူၣ်ဆူၣ်ကိၤ ကိၤ လၢရၢၢ်ခၢၣ်ကီၢ်စဲၣ် အပူၤ ကွံာ်မဟိတနံၣ်လီၤ..
ကီၢ်ပယီၤအသုးမုၢ် ဘၣ်တၢ်ပာ်ဒ့ၣ်ပာ်ကမၣ်အီၤလၢ အစူးကါတၢ်မူၤဆူၣ်မူၤဆိး, တၢ်မၤသံမၤ၀ီၢ်, တၢ်ဒွဲၣ်အူဒူသ၀ီ လၢတၢ်မၤဆှဲ လဲကွံာ်ကလုာ်ဒူၣ်ဖိ လၢအိၣ်ဒီးတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤမူးမူးနီၢ်နီၢ် လၢအဟီထီၣ်ကွံာ်ရိၣ်ဟ့ယၣ် ၇၀၀,၀၀၀ ဘျဲၣ် ဃ့ၢ်ထီၣ်ဆူကီၢ်ဘဲက လါဒ့းၡၠ်, ဖဲအ၀ဲသ့ၣ်အိၣ်ကတာ်ထီသး ဒီးကဲထီၣ်ဟီၣ်ခိၣ်ချၢ ပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဒဲက၀ီၤအဒိၣ်ကတၢၢ်န့ၣ်လီၤ.
ဟီၣ်ခိၣ်ဘီမုၢ်စၢဖှိၣ်ကရၢ ကိးထီၣ်၀ဲဆူထံဂုၤကီၢ်ဂၤ ကွီၢ်မ့ၣ်ကွီၢ်ဘျီၣ် ဒ်သိးကဃိထံသ့ၣ်ညါကီၢ်ပယီၤသုးခိၣ်နၢ် တၢ်လိာ်ကွီၢ်ဘၣ် ဃးတၢ်မၤလီၤတူာ်ကွံာ် ပှၤကညီအတူၢ်အစၢၤအဂ့ၢ်လီၤ.
လၢလံာ်ကွဲးဟ့ၣ်ယုၢ်အပူၤ, နဲဒူစံး၀ဲ စူးကၠံၣ် "ဃုထၢပာ်တဒၢအမဲာ် ဒီးကတိၤပူၤဖျဲးန့ၢ် ကီၢ်သုးမုၢ်အတၢ်ဆီၣ်တံၢ်မၤနၢၤ ရၢၢ်ရၢၢ် စၢၢ်စၢၢ် ဒီးတၢ်မၤကမၣ်ကွီၢ်မ့ၣ် ထီဒါပှၤကူပှၤကညီ" ဒီးစံးဒံး၀ဲလၢအ၀ဲဒၣ်အပဒိၣ် "ကျဲးစၢးဒီသဒၢသုးလၢ ထံဂုၤကီၢ်ဂၤအတၢ်ကွၢ် ထံကွၢ်ဆး ဒီးတၢ်တူၢ်မူဒါ" အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ.
စူးကၠံၣ်အပဒိၣ် ဂ့ၢ်လိာ်တၢ်မၤကမူၤကမၣ်လၢရၢၢ်ခၢၣ်ကီၢ်စဲၣ်တလီၢ်လီၢ်, စံး၀ဲလၢမ့ၢ်ဒၣ်သုးတၢ်မၤဆၢကဒါက့ၤ ရိၣ်ဟ့ယၣ်ပှၤဖီၣ်စု က၀ဲၤ အတၢ်မၤဒၢၣ်ဆိန့ၣ်လီၤ.
ကီၢ်ပဒိၣ်တၢ်ရၤလီၤသနူ ပာ်ဖျါရိၣ်ဟ့ယၣ်ဒ်အမ့ၢ် မူးစလ့ၣ်ပှၤဟဲစံၣ်နုာ်ထံကီၢ်လၢကီၢ်ဘဲကလါဒ့းၡ်လၢတဖိးသဲစး ဒီးကိးအ၀ဲ သ့ၣ်လၢ "ဘဲကလံၤ" မ့ၢ်ဒၣ်လဲာ်ရိၣ်ဟ့ယၣ်ဟံၣ်ဖိဃီဖိအါဒူၣ် အိၣ်တ့ၢ်လၢကီၢ်ပယီၤအပူၤ ယံာ်လံ လၢအစိၤတဖၣ်အစိၤလီၤ. အ့ ထၢၣ်နဲးတၢ်သးဟ့အတၢ်ကတိၤ, လီၤဆီဒၣ်တၢ်လၢဖ့စ်ဘူးက်, ထီဒါတၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါ ဒီးကလုာ်ဒူၣ်ပှၤနီၣ်ဂံၢ်စှၤ, ဘၣ်တၢ်သူအီၤဒ် သိးကဆိးကဲၤထီၣ် ထံရူၢ်ကီၢ်သဲးတၢ်လီၤမုၢ်လီၤဖး ဒီးတၢ်ဂၢ် သွံၣ် ဂၢ်စီၤန့ၣ်လီၤ.
"ပဘၣ်ပျံၤဘၣ်ယိၣ်တၢ်စ့ၢ်ကီးလၢ ပထံၣ်ဘၣ်နပဒိၣ်ရၤလီၤတၢ်သူၣ်ဟ့သးဟ့ အတၢ်စံးကတိၤထီဒါပှၤနီၣ်ဂံၢ်စှၤကရူၢ် လၢအဟ့ၣ် ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါ တၢ်ကွၢ်တလီၤဒီးတၢ်ထီဒုၣ်ထီဒါ ကကွၢ်ဆၢၣ်ညါ၀ဲအလီၢ်လီၤ." နဲဒူစံး၀ဲလၢလံာ် ကွဲးဟ့ၣ်ယုၢ်အပူၤလီၤ.
လၢတၢ်မၤကမူၤကမၣ်လၢရၢၢ်ခၢၣ်ကီၢ်စဲၣ်အမဲာ်ညါ, Amnesty ကရၢဒုးနဲၣ်၀ဲ သုးတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤလၢတၢ်လီၢ်အဂၤလၢထံကီၢ်အပူၤ လၢအပၣ်ဃုာ် တၢ်မၤအသးလၢကလံၤစိးကခၠ့ၣ်ကီၢ်စဲၣ်ဒီးယိၤဒိၣ်ကီၢ်စဲၣ်တဖၣ် လၢပှၤ ၁၀၀,၀၀၀ ဘျဲၣ်ဘၣ်စံၣ်မှံဟးဖျိးလၢထံ လီၢ်ကီၢ်ပူၤတၢ်ဒုးလၢနံၣ်တဖၣ်အတီၢ်ပူၤန့ၣ်လီၤ.
ခွဲးယာ်ပှၤဂဲၤလိာ်တၢ် ဒီးပှၤကွဲးတၢ်ကစီၣ် ဘၣ်တၢ်ထၢနုာ်လၢဃိပူၤ
ကီၢ်ပယီၤကမျၢၢ်ပဒိၣ် ဟံဃုာ်တၢ်စိကမီၤဒီးကီၢ်သုးမုၢ်, လၢအဟံးဃာ်လီၢ်ဆ့ၣ်နီၤလွံၢ်ပူတပူလၢ သဲစးဘျီၣ်ဒိၣ်အပူၤလီၤ. ဘၣ် ဆၣ် Amnesty ပာ်ဒ့ၣ်ပာ်ကမၣ်စူးကၠံၣ်လၢတသူအစိကမီၤလၢအန့ၢ်ဘၣ်၀ဲ ဒ်အလီၢ်လၤဒ်အမ့ၢ်ထံ ကီၢ်ပှၤကူၣ်လိာ်တၢ်တဂၤအ သိး, ဒ်သိးကမၢန့ၢ်မၤထွဲတၢ်ဘှီဘၣ်ဆီတလဲတၢ်မၤ လၢကကဲဘျုးလၢပှၤကညီခွဲးယာ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. စးထီၣ်လၢအ၀ဲဒၣ်ဟံးထီၣ် ဖီၣ်ထီၣ်မူဒါဖဲ ၂၀၁၅,
ပှၤဂဲၤလိာ်တၢ်လၢပှၤကညီခွဲးယာ်အဂီၢ် ဒီးပှၤကွဲးတၢ်ကစီၣ်တဖၣ် ဘၣ်တၢ်ဆဲးဖီၣ်အ၀ဲသ့ၣ်ဒီး ထၢနုာ်လၢ ဃိာ်ပူၤ လၢအ၀ဲသ့ၣ်တၢ်မၤအဃိ, လၢကိၤလၤ၀ါစိာ်တၢ်သိၣ်တၢ်သီလၢအဆီၣ်တံၢ်မၤနၢၤတၢ်အဖီလာ်အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ, အဂ့ၢ် Amnesty ကရၢစံး၀ဲလီၤ.
တနံၣ်ညါအံၤအခီၣ်ထံး, Reuters တၢ်ကစီၣ်သန့ပှၤဟံးတၢ်ကစီၣ်ခံဂၤ ဘၣ်တၢ်စံၣ်ညီၣ်လီၤလၢဃိာ်ပူၤနွံနံၣ် ဖဲတၢ်ထံၣ်န့ၢ်အ၀ဲ သ့ၣ်အတၢ်ကမၣ်အိၣ်လၢ အမၤကမၣ်ထံကီၢ်တၢ်ခူသူၣ်တၢ်သိၣ်တၢ်သီ Official Secrets Act ၀ံၤအလီၢ်ခံလီၤ. ၀းလိဒီးကၠီၣ်စိအူ ဃိထံသ့ၣ်ညါ ထံကီၢ်သုးအတၢ်မၤအၢမၤသီလၢကရၢၢ်ခၢၣ်ကီၢ်စဲၣ်အပူၤ လၢအပၣ်ဃုာ်တၢ်မၤသံရိၣ်ဟ့ယၣ်ပှၤပိာ်ခွါနီၢ်ဒိၣ်ဒီးဆံး အဂၤ ၁၀ လီၤ.
"ပသးဟးဂီၤလၢ နပဒိၣ်တမ့ၢ်ထဲတထုးကွံာ် မ့တမ့ၢ် ဘှီဘၣ်တၢ်သိၣ်တၢ်သီလၢအဆီၣ်တံၢ်မၤနၢၤတၢ်တဖၣ်ဧိၤဘၣ်, ဘၣ်ဆၣ်ကျဲး စၢးသူတၢ်သိၣ်တၢ်သီတဖၣ်အံၤ ဒ်သိးကြတီမၤတံာ်တာ် တၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ထံၣ်တၢ် ဘၣ်သးလၢ အသဘျ့, ဒီးဖီၣ်ဒၢနုာ်လၢဃိာ်ပူၤ ပှၤလၢအဆၢထၢၣ်လၢပှၤကညီခွဲးယာ်အဂီၢ်, ပှၤကွဲးတၢ်ကစီၣ်ဒီး ပှၤဂဲၤလိာ်တၢ်လၢအမုာ်အခုၣ်တဖၣ်လီၤ." အဂ့ၢ်နဲဒူ စံး၀ဲလီၤ.
တမ့ၢ်လၢာ်ပှၤအဒိတဲာ်ဂ့ၤတဂၤလၢၤဘၣ်
လၢရိၣ်ဟ့ယၣ်တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်အတီၢ်ပူၤ စူးကၠံၣ်ဘၣ်တၢ်ဟံးထီၣ်ကွံာ်လၢအီၤ ခိၣ်ဖးဒီးတၢ်စံးထီၣ်ပြတၢၤအါခါလံန့ၣ် လီၤ. ဖဲလါမးၡးအပူၤ, US Holocaust Memorial Museum ဘိးဘၣ်သ့ၣ်ညါ၀ဲလၢ အ၀ဲဒၣ် ဟံးန့ၢ်ကဒါက့ၤ ခိၣ်ဖးလၢအိၣ်ဒီးအ လၤကပီၤ Elie Wiesel Award လၢအဟ့ၣ်လီၤစူးကၠံၣ်ဖဲ ၂၀၁၂, မ့ၢ်လၢစူးကၠံၣ်တနုာ်လီၤမၤတၢ်နီတမံၤ လၢရၢၢ်ခၢၣ်တၢ်ဂ့ၢ်အ ပူၤအဃိလီၤ.
ဖဲလါနိၣ်၀့ဘၢၣ် ၂၀၁၇, စူးကၠံၣ်ဘၣ်တၢ်ဟံးထီၣ်ကွံာ်လၢအီၤ အီၣ်စ်ဖိး၀့ၢ်တၢ်သဘျ့ခိၣ်ဖး Freedom of the City of Oxford, လၢအဟ့ၣ်လၤကပီၤအီၤဖဲ ၁၉၉၇ လၢ "အတၢ်ထီဒါတၢ်ဆီၣ်တံၢ်မၤနၢၤ ဒီးသုးတၢ်ပၢလၢ ကီၢ်ပယီၤပူၤ" အဃိလီၤ. စူးကၠံၣ်မၤလိ တၢ်ဖဲ Oxford University's St. Hugh's College ဒ်ပှၤတဖျိဒံးဒံၣ်ကရံၣ်ခီၣ်ထံးအသိး, ဘၣ်ဆၣ်အဂီလၢခီလ့းကၠိအပူၤ ဘၣ်တၢ် သုးကွံာ် လၢန့ၣ်လံၤလံၤလီၤ.
ဒီးဖဲလါစဲးပထ့ဘၢၣ်အပူၤ, ကီၢ်ခဲနဒၣ်ဘျီၣ်ဒိၣ်လာ်ခီ ဆွံ၀ဲတၢ်ဖးလၢတၢ်သးတဖျၢၣ်ဃီအပူၤ ဒ်သိးကထုးကွံာ်အ၀ဲဒၣ်ထံဖိကီၢ်ဖိ တၢ်လၤကပီၤ, မ့ၢ်လၢတၢ်ထံၣ်သ့ၣ်ညါ၀ဲလၢ "ကွီၢ်မ့ၣ်ထီဒါပှၤကူပှၤကညီ လၢတၢ်မၤထီဒါရိၣ် ဟ့ယၣ် အပတီၢ်ထီၣ်ဘးတၢ်မၤလီၤ တူာ်ကွံာ်ပှၤကညီအတူၢ်အစၢၤအဃိလီၤ."
စူးကၠံၣ်, ဖဲဘၣ်တၢ်ယၢၤထီၣ်လၢအဒိးန့ၢ် Amnesty International's Ambassador of Conscience ခိၣ်ဖးဖဲ ၂၀၀၉ အခါ, အ၀ဲ ဒၣ်အိၣ်လၢဟံၣ်တၢ်ဒုးဃာ်အပူၤလီၤ. အ၀ဲဒၣ်တၢ်ဟ့ၣ်လီၤအီၤ ခိၣ်ဖးတၢ်လၤကပီၤ လၢတၢ် သ့ၣ်ညါပာ်ပနီၣ် အတၢ်ဂဲၤပျုၢ်ဂဲၤဆှး လၢအမုာ်အခုၣ် ဒီးတအိၣ်ဒီးတၢ်စုဆူၣ်ခီၣ်တကး လၢဒံၣ်မိၣ်ကရ့ၣ်စံၣ် ဒီးပှၤကညီခွဲးယာ်အဃိလီၤ.
"ပကဆဲးဒုးတၢ်လၢ တၢ်တီတၢ်ြတၢ်ဒီး ပှၤကညီခွဲးယာ်အဂီၢ်လၢကီၢ်ပယီၤ, လၢအိၣ်ဒီးအ၀ဲဒၣ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲမ့ၢ်ဂ့ၤ, တအိၣ်ဂ့ၤန့ၣ် လီၤ." Amnesty နဲဒူ စံး၀ဲလီၤ?